کورتیزول هورمونی است که توسط غده‌های فوق کلیوی ترشح میشود و نقش کلیدی در تنظیم بسیاری از فرآیندهای حیاتی بدن ایفا می‌کند. این هورمون که به آن هورمون استرس نیز گفته میشود، در پاسخ به شرایط فشارزا یا نیازهای متابولیکی ترشح شده و به بدن کمک می‌کند تا انرژی را به شکل بهینه مدیریت کند، سطح قند خون را تنظیم و التهاب را کنترل کند. در این مطلب قصد داریم به صورت کامل و جامع به نکات مهم پیرامون کورتیزول، وظایف آن، عوامل مؤثر بر سطح آن و راهکارهای کنترلش بپردازیم.
هورمون کورتیزول چیست و از کجا ترشح میشود؟
در پاسخ به این پرسش مهم که هورمون کورتیزول چیست؟ باید بگوییم کورتیزول یک هورمون استروئیدی از خانواده‌ی گلوکوکورتیکوئیدهاست که در قشر غده فوق‌کلیوی (آدرنال) ساخته میشود. این هورمون نقشی اساسی در تنظیم سوخت‌وساز بدن، مدیریت استرس، کنترل فشار خون، تعدیل سیستم ایمنی و حتی رشد جنین دارد. کورتیزول اغلب به‌عنوان هورمون استرس شناخته میشود زیرا در شرایط فشار روحی یا جسمی، میزان آن در خون افزایش می‌یابد. حال سوال اینجاست که کورتیزول از کجا ترشح میشود؟ محل ترشح هورمون کورتیزول؛
- غده‌های فوق‌کلیوی، که دو عضو کوچک مخروطی شکل در بالای کلیه‌ها هستند، مسئول ترشح کورتیزول هستند.
- بخش تولیدکننده کورتیزول در این غده‌ها، زونا فاسیکولاتا در قشر آدرنال است.
- ماده اولیه ساخت کورتیزول کلسترول است که تحت تأثیر هورمون ACTH (آدرنوکورتیکوتروپیک) به کورتیزول تبدیل میشود.
عوامل محرک افزایش ترشح کورتیزول
- استرس‌های روانی و جسمی
- تغییرات شدید دما (گرما یا سرمای زیاد)
- عفونت‌ها
- فعالیت بدنی شدید
- آسیب‌ها و حوادث
- چاقی و برخی بیماری‌ها
این محرک‌ها از طریق هیپوتالاموس و هیپوفیز باعث افزایش ترشح ACTH و در نتیجه افزایش کورتیزول می‌شوند.
کورتیزول چه نقشی در بدن دارد؟
کورتیزول یک هورمون چندکاره است که بر تقریباً تمام بافت‌ها و اندام‌های بدن اثر می‌گذارد. این هورمون نه‌تنها در شرایط استرس برای حفظ بقا ضروری است، بلکه در شرایط عادی نیز به حفظ تعادل انرژی، عملکرد سیستم ایمنی، تنظیم قند خون، و حتی رشد جنین کمک می‌کند. کورتیزول با هماهنگ‌سازی واکنش‌های متابولیک، عصبی و هورمونی، بدن را برای مقابله با تهدیدات آماده کرده و پس از عبور از شرایط بحرانی، تعادل فیزیولوژیک را بازمی‌گرداند.
- پاسخ به استرس و خطر: فعال‌سازی واکنش جنگ یا گریز برای تأمین انرژی و افزایش تمرکز.
- تنظیم متابولیسم گلوکز: افزایش قند خون از طریق گلوکونئوژنز و کاهش مصرف گلوکز توسط بافت‌های غیرضروری.
- کنترل التهاب: کاهش التهاب و تعدیل سیستم ایمنی در کوتاه‌مدت.
- تنظیم فشار خون: کمک به حفظ فشار خون در محدوده سالم.
- رشد و تکامل جنین: نقش مهم در تکامل ریه‌ها و سایر اندام‌ها پیش از تولد.
کورتیزول بالا چیست و چرا اهمیت دارد؟
افزایش یا کاهش غیرطبیعی کورتیزول میتواند پیامدهای متعدد جسمی و روانی جدی ایجاد کند. افزایش مزمن کورتیزول معمولاً در قالب سندرم کوشینگ بروز می‌یابد و شایع‌ترین علت آن مصرف طولانی‌مدت استروئیدهاست. کاهش کورتیزول در قالب نارسایی آدرنال (بیماری آدیسون یا نارسایی ثانویه) رخ می‌دهد. تشخیص دقیق با آزمایش‌های هورمونی و گاهی تصویربرداری انجام میشود و درمان بسته به علت از قطع یا کاهش تدریجی استروئیدها تا جایگزینی هورمونی یا جراحی متغیر است.
کورتیزول بالا وضعیتی است که به‌دنبال قرار گرفتن طولانی‌مدت بدن در معرض مقدار بیش از حد گلوکوکورتیکوئیدها رخ می‌دهد و به مجموعه‌ای از علائم و عوارض متابولیک، اسکلتی و روانی منجر میشود. مهم‌ترین نکته این است که کوشینگ میتواند به‌صورت ایاتروژنیک (بر اثر دارو) یا آندوژن (تولید داخل بدن) باشد. علل شایع کورتیزول بالا عبارت‌اند از:
- مصرف طولانی‌مدت گلوکوکورتیکوئیدها مثلاً پردنیزون (شایع‌ترین علت کلی)
- آدنوم‌های تولیدکننده ACTH در هیپوفیز
- تومورهای خارج از هیپوفیز که ACTH تولید می‌کنند
- آدنوم‌های یا کارسینوم‌های قشر آدرنال که خود مستقیم کورتیزول تولید می‌کنند
علائم کورتیزول بالا
الف: علائم جسمی شایع
- افزایش وزن در تنه و صورت، چربی بین شانه‌ها
- پوست نازک، ترک‌های پوستی پهن و ارغوانی، کبودی آسان
- ضعف عضلانی و خستگی مفرد، کاهش توده عضلانی
- افزایش تمایل به عفونت و کندی بهبود زخم‌ها
- آکنه و پرموئی صورت در زنان، نامنظمی‌های قاعدگی، کاهش باروری
ب: علائم روان‌شناختی و عملکردی
- افسردگی، اضطراب، تحریک‌پذیری، نوسانات خلق
- کاهش تمرکز و حافظه کاری
- افت میل جنسی و تغییرات خواب
علائم کورتیزول بالا در زنان
در زنان، افزایش مزمن کورتیزول (سندرم کوشینگ یا Hypercortisolism) اغلب با تظاهرات اختصاصی دستگاه تولیدمثل و نشانه‌های هایپرآندروژنی همراه است و میتواند به‌صورت ترکیبی از اختلالات قاعدگی، اختلال باروری، رویش موی غیرطبیعی، آکنه و تغییرات توزیع چربی بدن تظاهر کند. به صورت کلی علائم کورتیزول بالا در زنان به شرح زیر است؛
- اختلالات قاعدگی
- کاهش باروری / آناوولاسیون
- موهای ضخیم و تیره در نواحی صورت و بدن
- آکنه مقاوم یا تشدید آکنه بالغین
- ضعف عضلانی بخصوص شانه و لگن
- بزرگ‌شدن کلیتورال
- تجمع چربی مرکزی
- افزایش وزن مرکزی و چاقی شکمی
- اختلال در تحمل گلوکز یا دیابت نوع 2 و تغییرات لیپیدی
- تحریک‌پذیری و نوسانات خلقی
این عوارض، همراه با سایر نشانه‌ها، خطر بیماری‌های قلبی-متابولیک را در زنان مبتلا افزایش می‌دهند. سایر علائم که بالاتر به عنوان علائم کلی افزایش کورتیزول ذکر کردیم هم میتواند جز علائم کورتیزول بالا در زنان باشد.
کورتیزول بالا و تنبلی تخمدان
کورتیزول بالا میتواند با ایجاد مقاومت به انسولین و افزایش سطح آندروژن‌ها، زمینه‌ساز بروز یا تشدید علائم تنبلی تخمدان شود. این هورمون در صورت ترشح مزمن، تعادل هورمونی محور هیپوتالاموس–هیپوفیز–تخمدان را بر هم زده و موجب نامنظمی قاعدگی، افزایش رشد موهای زائد، آکنه و اختلال در تخمک‌گذاری میشود. در واقع، استرس مزمن و ترشح بیش از حد کورتیزول نه‌تنها عملکرد تخمدان را مختل می‌کند، بلکه میتواند شدت علائم سندرم تخمدان پلی‌کیستیک را در زنان افزایش دهد.
درمان کورتیزول بالا؛ چگونه کورتیزول را کاهش دهیم؟
در پاسخ به این پرسش که چگونه کورتیزول را کاهش دهیم باید بگوییم برای کاهش و درمان کورتیزول بالا، میتوان از روشهای خانگی و ساده برای پیشگیری و درمان تا حد زیادی استفاده کرد، ولی در موارد شدید یا مزمن، مشاوره و درمان پزشکی لازم است.
- مصرف میوه‌ها، سبزیجات و غذاهای کامل به تنظیم هورمون‌ها کمک می‌کند و از التهاب و افزایش کورتیزول جلوگیری می‌کند.
- منیزیم، ویتامین B12، فولیک اسید و ویتامین C می‌توانند متابولیسم کورتیزول را حمایت کنند.
- تنفس عمیق حداقل 5 دقیقه، 3 تا 5 بار در روز، باعث کاهش اضطراب و سطح کورتیزول میشود.
- کافئین میتواند کورتیزول را بالا ببرد و باعث خستگی مکرر شود؛ پس بهتر است مصرف آن محدود شود.
- 7 تا 8 ساعت خواب شبانه برای تعادل هورمونی و بهبود سلامت کلی ضروری است.
- 30 تا 50 دقیقه ورزش متوسط روزانه، به تنظیم کورتیزول و کاهش استرس کمک می‌کند.
- ثبت احساسات و افکار به کاهش اضطراب و پاک‌سازی ذهن کمک می‌کند.
- فعالیت‌هایی مانند نواختن ساز، نقاشی یا باغبانی باعث کاهش استرس و افزایش آرامش می‌شوند.
- قرار گرفتن در فضای باز و طبیعت، تأثیر آرام‌بخشی بر روان و هورمون‌های استرس دارد.
- تمرکز بر مثبت‌اندیشی، تنفس عمیق و اجرای روشهای بالا به کاهش واکنش‌های هورمونی ناشی از ترس کمک می‌کند.
- مراجعه به روانشناس هم میتواند به کاهش استرس، خودشناسی و در نتیجه کاهش سطح کورتیزول کمک شایانی کند.
قرص کورتیزول
همانطور که گفتیم، کورتیزول را میتوان با مصرف غذاهای حاوی ویتامین C، ویتامین B، امگا 3، ویتامین A، منیزیم و… کاهش داد. شما علاوه بر مصرف غذاهای حاوی این ویتامین‌ها می‌توانید داروی تنظیم هورمون کورتیزول یا قرص‌های حاوی این مواد را هم مصرف کنید تا از افزایش کورتیزول در بدن‌تان جلوگیری شود.
همچنین داروی تنظیم هورمون کورتیزول مخصوصی تحت عنوان قرص کورتیزول یا قرص کورتیزول و لاغری هم برای درمان افزایش کورتیزول تجویز می‌شوند. اما قرص کورتیزول برای چیست؟ این قرص بیشتر برای کاهش سطح کورتیزول تجویز میشود و حتما باید با مشورت پزشک آن‌ها را تهیه کنید. پیشنهاد می‌کنیم اگر هر یک از علائم بالا را داشتید، حتما به پزشک مراجعه کنید و تا جایی هم که امکان دارد، ابتدا با روشهای خانگی سطح استرس خود را کاهش داده و در صورت نتیجه نگرفتن، به سراغ مصرف قرص یا درمان‌های شدیدتر بروید.
کورتیزول پایین
کورتیزول پایین که در پزشکی با اصطلاح «هیپو‌کورتیزولیسم» شناخته میشود، معمولاً به دلیل نارسایی غده فوق‌کلیوی (آدرنال) رخ می‌دهد. این وضعیت میتواند به شکل اولیه یا ثانویه بروز کند. در نوع اولیه که اغلب به بیماری آدیسون نسبت داده میشود، سیستم ایمنی بدن به غدد فوق‌کلیوی حمله کرده و توانایی آن‌ها در تولید کورتیزول را مختل می‌کند. همچنین عفونت‌ها یا خون‌رسانی ناکافی به این بافت می‌توانند باعث این مشکل شوند.
در نوع ثانویه، علت معمولاً به کم‌کاری غده هیپوفیز یا وجود تومور در آن بازمی‌گردد که موجب کاهش ترشح هورمون ACTH و در نتیجه کاهش تولید کورتیزول میشود. قطع ناگهانی مصرف داروهای کورتیکواستروئیدی نیز میتواند به افت شدید کورتیزول منجر شود.
کورتیزول پایین نشانه چیست؟
کاهش سطح کورتیزول معمولاً نشانه‌ای از اختلال جدی در عملکرد غدد فوق‌کلیوی یا محور هیپوتالاموس–هیپوفیز–آدرنال است. این وضعیت میتواند به دلیل بیماری‌های خودایمنی، عفونت‌ها، تومورها، مشکلات هورمونی یا حتی توقف ناگهانی مصرف داروهای کورتیکواستروئیدی ایجاد شود. به دلیل نقش حیاتی کورتیزول در تنظیم متابولیسم، پاسخ به استرس و حفظ فشار خون، افت آن میتواند هشداری برای وجود یک بیماری زمینه‌ای مهم باشد که نیاز به بررسی و درمان فوری دارد.
علائم کورتیزول پایین
کاهش کورتیزول علائم جسمی و روانی متعددی دارد که تشخیص را تسهیل می‌کند. در ابتدا شدت تدریجی علائم ممکن است تشخیص را دشوار کند، اما با ادامه‌ی روند، نشانه‌هایی آشکار می‌شوند:
- خستگی مداوم
- کاهش اشتها
- کاهش وزن
- ضعف عضلانی
- ناراحتی گوارشی
- فشار خون پایین
- سرگیجه هنگام ایستادن
در شرایط پیشرفته کورتیزول پایین هم ممکن است علائمی نظیر اسهال، استفراغ، درد شکم، تمایل به مصرف غذاهای شور، تیره‌شدن پوست، شوک، کم‌آبی و… را شاهد باشید.
آزمایش کورتیزول
آزمایش کورتیزول اندازه‌گیری میزان هورمون کورتیزول در خون، ادرار یا بزاق است. کورتیزول هورمونی حیاتی است که در تنظیم متابولیسم پروتئین‌ها، چربی‌ها و کربوهیدرات‌ها، حفظ فشار خون و تنظیم سیستم ایمنی بدن نقش دارد. به دلیل اینکه بیشتر کورتیزول در خون به پروتئین‌ها متصل است و فقط بخش کمی از آن آزاد و فعال است، آزمایش میتواند کورتیزول آزاد یا کل را اندازه‌گیری کند. کورتیزول همچنین الگوی روزانه دارد که در صبح به اوج و در شب به کمترین حد خود می‌رسد، بنابراین زمان انجام آزمایش اهمیت زیادی دارد.
کورتیزول توسط غدد فوق کلیوی تولید میشود و فعالیت آن تحت کنترل غدد هیپوتالاموس و هیپوفیز است. این سیستم با ترشح هورمون‌های CRH و ACTH میزان کورتیزول خون را تنظیم می‌کند. بررسی سطح کورتیزول به پزشکان کمک می‌کند تا عملکرد این غدد را ارزیابی کنند و اختلالاتی مانند سندرم کوشینگ یا بیماری آدیسون را تشخیص دهند. اهمیت این آزمایش از آن جهت است که کورتیزول نقش کلیدی در حفظ فشار خون، کنترل قند خون و واکنش به استرس دارد و هرگونه اختلال در آن میتواند سلامت فرد را به خطر اندازد.
نحوه انجام آزمایش کورتیزول
آزمایش کورتیزول معمولاً به صورت خون گرفته میشود، اما نمونه‌گیری از ادرار یا بزاق نیز ممکن است انجام شود. به دلیل نوسان طبیعی کورتیزول در طول روز، نمونه‌گیری معمولاً در ساعت 8 صبح انجام میشود که سطح کورتیزول در اوج است. برای ارزیابی بهتر، پزشک ممکن است نمونه دیگری را در ساعت 4 بعدازظهر درخواست کند تا کاهش طبیعی کورتیزول مشاهده شود.
در آزمایش بزاق، سواب مخصوصی در دهان قرار می‌گیرد و بزاق جمع‌آوری میشود که روشی غیرتهاجمی و راحت است. نمونه‌گیری از ادرار معمولاً به صورت جمع‌آوری نمونه‌های 24 ساعته انجام میشود تا سطح کورتیزول کل بدن ارزیابی شود. البته در برخی موارد نمونه ادرار تک‌نوبتی نیز ممکن است کافی باشد.
مقدار طبیعی کورتیزول در آزمایش خون
میزان طبیعی کورتیزول در آزمایش خون بسته به زمان نمونه‌گیری متفاوت است. در نمونه‌گیری صبحگاهی (حدود ساعت 8) مقدار نرمال کورتیزول بین 7 تا 28 میکروگرم در دسیلیتر است. در نمونه‌گیری عصرگاهی (حدود ساعت 4 بعد از ظهر) مقدار طبیعی کورتیزول خون بین 2 تا 18 میکروگرم در دسیلیتر قرار دارد.
این اختلاف به دلیل چرخه طبیعی ترشح کورتیزول در طول روز است که باید در تفسیر نتایج آزمایش به دقت لحاظ شود. توجه به این بازه‌ها به پزشک کمک می‌کند تا اختلالات مربوط به کورتیزول را تشخیص دهد و بهترین مسیر درمانی را برای بیمار تعیین کند.
کورتیزول و استرس
کورتیزول به‌عنوان هورمون اصلی پاسخ بدن به استرس شناخته میشود و نقش حیاتی در تنظیم انرژی و واکنش‌های فیزیولوژیکی به شرایط استرس‌زا ایفا می‌کند. زمانی که فرد با استرس مواجه میشود، سیستم عصبی سمپاتیک فعال میشود و همزمان محور هیپوتالاموس-هیپوفیز-آدرنال (HPA) هورمون کورتیزول را ترشح می‌کند تا بدن را برای مقابله با چالش آماده کند. کورتیزول با تنظیم متابولیسم گلوکز، به تأمین انرژی لازم برای عملکرد اندام‌ها و بازگرداندن تعادل پس از پاسخ به استرس کمک می‌کند. بنابراین، این هورمون نه تنها واکنش فوری مبارزه یا فرار را پشتیبانی می‌کند، بلکه به بازسازی وضعیت طبیعی بدن پس از پایان استرس نیز می‌پردازد.
برای مدیریت استرس و جلوگیری از عوارض ناشی از افزایش کورتیزول، باید به استراتژی‌های مقابله‌ای توجه کرد. برخورد فعال با مشکلات، مانند کنترل شرایط تا حد امکان، و یا برخورد غیرمستقیم مانند آرام‌سازی ذهن و فعالیت‌های جسمانی از جمله روشهای مؤثر محسوب می‌شوند. تکنیک‌هایی مانند تمرینات تنفسی، مدیتیشن، یوگا و ارتباط با حمایت اجتماعی می‌توانند به کاهش استرس و تعدیل سطح کورتیزول کمک کنند. در نهایت، شناخت دقیق علت استرس و پذیرش احساسات مرتبط، همراه با دریافت حمایت تخصصی در صورت نیاز، بهترین راهکار برای حفظ تعادل هورمونی و سلامت روان است.
کورتیزول و چاقی و لاغری
کورتیزول و چاقی و لاغری، موضوعی پیچیده و قابل توجه در حوزه هورمون‌ها و سلامت است. این هورمون که در پاسخ به استرس ترشح میشود، میتواند به شکل مستقیم یا غیرمستقیم بر چاقی یا لاغری اثرگذار باشد. افزایش مزمن سطح کورتیزول، که معمولاً ناشی از استرس پایدار یا بیماریهایی مانند سندرم کوشینگ است، میتواند موجب افزایش اشتها و پرخوری شود؛ این امر زمینه‌ساز افزایش وزن و تجمع چربی به ویژه در ناحیه شکم است. مطالعات متعددی ارتباط بین سطح بالای کورتیزول و افزایش چربی شکمی را تأیید کرده‌اند و نشان می‌دهند که افراد در شرایط استرس طولانی‌مدت ممکن است به سختی رژیم غذایی سالم خود را حفظ کنند.
از سوی دیگر، کاهش سطح کورتیزول نیز میتواند عواقب جدی بر وزن بدن داشته باشد. در بیماری آدیسون، که بدن به اندازه کافی کورتیزول تولید نمی‌کند، کاهش اشتها و کاهش وزن قابل توجه از علائم شایع است. این کاهش سطح کورتیزول میتواند باعث خستگی، ضعف عضلانی و کاهش قند خون شود که در نهایت به کاهش وزن منجر می‌گردد. بنابراین، تعادل کورتیزول برای حفظ وزن سالم حیاتی است.
باید تأکید کرد که رابطه بین کورتیزول و وزن بدن صرفاً خطی نیست و عوامل متعددی در این میان نقش دارند. هنوز تحقیقات بیشتری برای درک دقیق‌تر این ارتباط و نحوه مدیریت آن در زمینه‌های درمانی لازم است، اما میتوان گفت که تنظیم سطح کورتیزول، همراه با مدیریت استرس و حفظ سبک زندگی سالم، کلید جلوگیری از چاقی یا لاغری غیرطبیعی است.
کورتیزول در چه مواد غذایی وجود دارد؟
هورمون کورتیزول که نقش مهمی در پاسخ بدن به استرس دارد، تحت تأثیر نوع تغذیه نیز قرار می‌گیرد. برخی غذاها با افزایش سطح قند خون، باعث تحریک ترشح کورتیزول می‌شوند و می‌توانند به‌طور غیرمستقیم استرس بدن را تشدید کنند. پنج گروه اصلی از مواد غذایی که معروف هستند سطح کورتیزول را افزایش می‌دهند عبارت‌اند از:
- غذاهای پرشکر مانند شیرینی‌ها، آب‌نبات‌ها و نوشابه‌ها که باعث افزایش ناگهانی قند خون می‌شوند. این جهش قند باعث میشود بدن به‌عنوان یک واکنش دفاعی، کورتیزول بیشتری ترشح کند.
- دوم، کافئین موجود در قهوه و نوشیدنی‌های انرژی‌زا است که با تحریک سیستم عصبی مرکزی، سطح کورتیزول را بالا می‌برد؛ به‌خصوص مصرف زیاد کافئین یا نوشیدن آن با معده خالی توصیه نمی‌شود.
- الکل نیز یکی دیگر از عوامل افزایش کورتیزول است، زیرا علاوه بر کاهش کیفیت خواب، توانایی بدن در مدیریت استرس را مختل می‌کند و مصرف مداوم و زیاد آن منجر به عدم تعادل کورتیزول و پیامدهای منفی مانند فشار خون بالا و افزایش وزن میشود.
- همچنین، غذاهای سرخ‌کردنی که حاوی چربی‌های اشباع و ترانس هستند، التهاب ایجاد کرده و به بدن استرس وارد می‌کنند که در نتیجه کورتیزول افزایش می‌یابد. این غذاها معمولاً دارای کربوهیدرات‌های تصفیه شده هم هستند که باعث افزایش قند خون و ترشح کورتیزول می‌شوند.
- غذاهای فرآوری‌شده با ترکیبی از چربی‌های ناسالم و کربوهیدرات‌های تصفیه‌شده، تعادل باکتری‌های روده را به هم زده و استرس بدن را افزایش می‌دهند که باز هم به افزایش کورتیزول منجر میشود.
برای کنترل کورتیزول چه غذاهایی مصرف کنیم؟
برای کنترل بهتر سطح کورتیزول، توصیه میشود مصرف این مواد غذایی را محدود کرده و به سمت رژیم‌های غذایی متعادل و طبیعی‌تر گرایش پیدا کنیم. مصرف غذاهای زیر معمولا از میزان استرس و افزایش شدید کورتیزول جلوگیری می‌کنند؛
- ماهی‌های چرب حاوی امگا 3
- غذاهای حاوی آنتی‌اکسیدان مثل میوه‌ها و سبزیجات حاوی ویتامین A و C و E (بروکلی، سیب‌زمینی شیرین، هویچ، توت و…)
- ویتامین B مثل گوشت بوقلمون، تخم مرغ، مرغ، غلات و…
- غذاهای حاوی منیزیم مثل موز، آووکادو، اسفناج، بادام، عدس و…
توجه داشته باشید پیروی از بهترین رژیم لاغری همیشه میتواند پاسخ درستی برای اکثر بیماری‌ها از جمله کورتیزول باشد. پس از اهمیت آن در زندگی غافل نشوید.
جمع‌بندی
در این مطلب به بررسی کامل هورمون کورتیزول پرداختیم. ابتدا تعریف کردیم که کورتیزول چیست و نقش مهم آن در تنظیم پاسخ بدن به استرس، کنترل فشار خون، قند خون، سیستم ایمنی و چرخه خواب و بیداری را توضیح دادیم. سپس علل افزایش کورتیزول، از جمله استرس مزمن و بیماریهایی مانند سندرم کوشینگ را بیان کردیم و عوارض ناشی از بالا بودن آن مثل چاقی شکمی و فشار خون بالا را معرفی کردیم. همچنین به کمبود کورتیزول و علل آن مانند نارسایی غده آدرنال و اختلالات خودایمنی اشاره کردیم و علائم این حالت را مرور کردیم.
در بخش درمان، روشهای خانگی و تغییر سبک زندگی برای کاهش کورتیزول بالا را معرفی کردیم و تأکید کردیم در موارد حاد باید تحت نظر پزشک و با انجام آزمایش‌های تخصصی اقدام شود. برای تشخیص دقیق نیز آزمایش خون و بررسی سطح کورتیزول توصیه شد. به صورت کلی؛
- کورتیزول هورمونی است برای مدیریت استرس و تنظیم فرآیندهای حیاتی بدن
- بالا رفتن کورتیزول ناشی از استرس مزمن یا بیماری‌های خاص، باعث چاقی، فشار خون و مشکلات ایمنی میشود.
- پایین آمدن کورتیزول معمولا به دلیل نارسایی غده آدرنال و بیماری‌های خودایمنی است، علائمی مانند ضعف، خستگی و کاهش وزن دارد.
- روشهای درمان شامل تغییر سبک زندگی و رژیم غذایی برای کاهش، و درمان پزشکی می‌شوند.
- همچنین سنجش سطح کورتیزول خون برای تشخیص دقیق وضعیت هم در آزمایش‌های کورتیزول صورت می‌گیرد.
منبع: Health Line – Vogue – Health Direct
