آکنه یکی از رایج‌ترین مشکلات پوستی در جهان به شمار می‌رود که افراد بسیاری در دوره‌های مختلف زندگی، به ویژه نوجوانی، با آن دست و پنجه نرم می‌کنند. با این حال، نگاه ما به این عارضه نباید به چند جوش ساده محدود شود. آکنه یک بیماری التهابی و مزمن پوستی است که نیازمند درک درست، مراقبت مستمر و گاهی درمان‌های تخصصی است. شناخت دقیق علت‌ها، انواع مختلف و روش‌های مدیریتی آن، اولین و مهم‌ترین قدم برای رسیدن به پوستی سالم‌تر و افزایش کیفیت زندگی خواهد بود.
آکنه چیست؟
برای درک اینکه آکنه چیست، باید نگاهی به ساختار پوست بیندازیم. پوست ما از میلیون‌ها واحد کوچک به نام «واحد پیلوسباسه» تشکیل شده است. هر واحد شامل یک فولیکول مو و غده‌ی چربی متصل به آن است. آکنه زمانی اتفاق می‌افتد که این واحدها دچار اختلال می‌شوند. در واقع، این عارضه یک بیماری مرتبط با فولیکول‌های مو و غدد چربی پوست محسوب میشود. برخلاف تصور عمومی که آکنه را یک مشکل موقتی و مربوط به زیبایی می‌داند، این یک وضعیت پزشکی است که به مدیریت بلندمدت نیاز دارد. هدف از درمان، کنترل بیماری و جلوگیری از ظهور جوش‌های جدید است، نه صرفا از بین بردن جوش‌های فعلی.
انواع آکنه
آکنه یک نام کلی برای طیف وسیعی از مشکلات پوستی است. تشخیص دقیق نوع آن اهمیت زیادی دارد، زیرا هر نوع به رویکرد درمانی متفاوتی نیاز دارد. استفاده از درمان نامناسب نه تنها کمکی نمی‌کند، بلکه ممکن است شرایط را بدتر کند. در ادامه با مهم‌ترین انواع آکنه پوستی آشنا می‌شویم.
آکنه ولگاریس (آکنه شایع)
این همان نوعی از آکنه است که اکثر ما با آن آشنا هستیم و به عنوان آکنه صورت و بدن شناخته میشود. آکنه ولگاریس بر اساس شدت به سه دسته تقسیم میشود:
- خفیف: شامل تعداد کمی جوش سرسیاه و سرسفید و چند جوش التهابی کوچک.
- متوسط: تعداد بیشتری جوش التهابی (پاپول و پوسچول) در کنار جوش‌های سرسیاه و سرسفید دیده میشود.
- شدید: این نوع با ضایعات عمیق، دردناک و بزرگ همراه است و ریسک بالایی برای ایجاد اسکار دارد.
انواع شدید آکنه ولگاریس می‌توانند به شکل‌های خاصی ظاهر شوند که در ادامه به آنها می‌پردازیم.
آکنه کیستیک
آکنه کیستیک شدیدترین حالت آکنه ولگاریس محسوب میشود. در این حالت، ضایعاتی بزرگ، نرم، عمیق و پر از چرک در زیر پوست تشکیل می‌شوند. این کیست‌ها بسیار دردناک هستند و بالاترین احتمال را برای به جا گذاشتن اسکار دائمی دارند. دستکاری این ضایعات میتواند التهاب را گسترش دهد و به بافت پوست آسیب جدی وارد کند.
آکنه ندولار
آکنه ندولار نیز یکی دیگر از انواع شدید آکنه است. ندول‌ها توده‌هایی بزرگ، سفت، عمیق و دردناک هستند که در عمق پوست شکل می‌گیرند. این ضایعات سر مشخصی برای تخلیه ندارند و ممکن است هفته‌ها یا حتی ماه‌ها روی پوست باقی بمانند. آکنه ندولار به دلیل التهاب عمیق، پتانسیل بالایی برای ایجاد جای زخم دارد و نیازمند مداخله‌ی فوری پزشک است.
آکنه کنگلوباتا
آکنه کنگلوباتا یک فرم بسیار نادر و شدید از آکنه است که در آن ندول‌های بزرگ به یکدیگر متصل می‌شوند و شبکه‌ای از آبسه‌ها و کانال‌های تخلیه در زیر پوست ایجاد می‌کنند. این وضعیت منجر به اسکارهای شدید و بدشکل میشود و بیشتر در مردان جوان دیده میشود. این نوع آکنه تاثیرات روانی عمیقی بر فرد می‌گذارد.
آکنه التهابی
اصطلاح آکنه التهابی به هر نوع آکنه‌ای اشاره دارد که با قرمزی، تورم و درد همراه باشد. پاپول‌ها (جوش‌های قرمز و سفت) و پوسچول‌ها (جوش‌های چرکی) نمونه‌های رایج آکنه التهابی هستند. در موارد شدیدتر، ندول‌ها و کیست‌ها نیز جزو این دسته قرار می‌گیرند. این التهاب نتیجه‌ی واکنش سیستم ایمنی بدن به فعالیت باکتری‌ها در فولیکول مسدود شده است.
آکنه باکتریایی
اگرچه تقریبا همه‌ی انواع آکنه ولگاریس با فعالیت یک باکتری به نام «کوتی‌باکتریوم آکنس» (Cutibacterium acnes) در ارتباط هستند، گاهی از اصطلاح آکنه باکتریایی برای تاکید بر نقش این میکروارگانیسم استفاده میشود. این باکتری به طور طبیعی روی پوست زندگی می‌کند، اما وقتی شرایط برای رشد آن مهیا شود (مانند انسداد منافذ و تجمع چربی)، جمعیت آن افزایش یافته و باعث التهاب میشود.
آکنه روزاسه
آکنه روزاسه یک بیماری پوستی مزمن است که اغلب با آکنه ولگاریس اشتباه گرفته میشود. مشخصه‌ی اصلی آن، قرمزی پایدار در مرکز صورت (گونه‌ها، بینی و پیشانی)، برافروختگی‌های ناگهانی و دیده‌شدن رگ‌های خونی کوچک است. اگرچه ممکن است جوش‌های قرمز و چرکی نیز در این بیماری ظاهر شوند، اما یک تفاوت کلیدی وجود دارد: در روزاسه، جوش‌های سرسیاه و سرسفید (کومدون) وجود ندارد. این بیماری معمولا افراد بزرگسال بالای 30 سال را درگیر می‌کند.
آکنه قارچی
آنچه به نام آکنه قارچی یا مالاسزیا فولیکولیت شناخته میشود، در حقیقت آکنه نیست، بلکه نوعی عفونت فولیکول مو است. عامل این مشکل، رشد بیش از حد نوعی قارچ (مخمر) به نام مالاسزیا است، نه باکتری. این عارضه به شکل جوش‌های بسیار کوچک، یکدست، قرمز و اغلب خارش‌دار ظاهر میشود و معمولا روی قفسه سینه، پشت و پیشانی دیده میشود. آکنه قارچی به درمان‌های رایج آکنه پاسخ نمی‌دهد و حتی ممکن است با مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها بدتر شود.
آکنه هورمونی
آکنه هورمونی به نوعی از آکنه گفته میشود که به وضوح تحت تاثیر نوسانات هورمونی بدن قرار دارد. این نوع بیشتر در زنان بزرگسال دیده میشود و معمولا در قسمت پایینی صورت مانند خط فک، چانه و گردن ظاهر میشود. شعله‌ور شدن جوش‌ها قبل از چرخه‌ی قاعدگی، در دوران بارداری یا در شرایطی مانند سندرم تخمدان پلی‌کیستیک (PCOS) از نشانه‌های اصلی آکنه هورمونی است.
آکنه استروئیدی
این نوع آکنه در نتیجه‌ی مصرف داروهای کورتیکواستروئیدی (خوراکی، تزریقی یا استنشاقی) به وجود می‌آید. مشخصه‌ی آکنه استروئیدی، ظهور ناگهانی جوش‌های قرمز و چرکی یک‌شکل و هم‌اندازه است که بیشتر روی قفسه سینه، پشت و بازوها دیده می‌شوند. در این نوع نیز معمولا خبری از جوش‌های سرسیاه نیست.
آکنه اینورسا (هیدرآدنیت چرکی)
آکنه اینورسا که با نام علمی هیدرآدنیت چرکی (Hidradenitis Suppurativa) نیز شناخته میشود، یک بیماری التهابی مزمن و دردناک است. این بیماری فولیکول‌های مو در نواحی چین‌دار بدن مانند زیر بغل، کشاله‌ی ران و زیر سینه‌ها را هدف قرار می‌دهد. این عارضه با آبسه‌های عمیق و عودکننده مشخص میشود و یک بیماری کاملا مجزا از آکنه ولگاریس است.
آکنه بارداری
نوسانات شدید هورمونی در دوران بارداری میتواند باعث بروز یا تشدید آکنه شود که به آن آکنه بارداری می‌گویند. مدیریت این نوع آکنه به دلیل محدودیت در مصرف بسیاری از داروها چالش‌برانگیز است. تمرکز اصلی در این دوره بر روی مراقبت‌های پوستی ملایم و استفاده از درمان‌های موضعی ایمن تحت نظر پزشک است.
علت آکنه
ایجاد آکنه یک فرآیند پیچیده است که از به هم پیوستن چهار عامل اصلی نشات می‌گیرد. این عوامل به صورت زنجیروار عمل کرده و هر کدام زمینه‌ساز مرحله‌ی بعدی میشود.
- تولید بیش از حد چربی: همه چیز از فعالیت بیش از حد غدد چربی (سباسه) آغاز میشود. این غدد تحت تاثیر هورمون‌های آندروژن، ماده‌ای روغنی به نام سبوم تولید می‌کنند. در پوست مستعد آکنه، تولید سبوم از حالت عادی بیشتر است.
- انسداد منافذ پوستی: در پوست سالم، سلول‌های مرده به طور طبیعی از دیواره‌ی فولیکول مو جدا شده و می‌ریزند. اما در پوست مستعد آکنه، این سلول‌ها به هم میچسبند و همراه با چربی اضافی، دهانه‌ی فولیکول را مسدود می‌کنند. این انسداد اولیه «میکروکومدون» نام دارد.
- رشد باکتری: محیط مسدود شده و سرشار از چربی، فضایی ایده‌آل برای رشد باکتری «کوتی‌باکتریوم آکنس» فراهم می‌کند. این باکتری در حالت عادی روی پوست همه وجود دارد، اما در این شرایط جمعیت آن به سرعت زیاد میشود.
- بروز التهاب: سیستم ایمنی بدن برای مقابله با این حجم از باکتری، سلول‌های دفاعی را به محل می‌فرستد. این واکنش ایمنی باعث قرمزی، تورم و دردی میشود که ما آن را به عنوان یک جوش ملتهب می‌شناسیم.
عوامل تشدیدکننده آکنه
علاوه بر چهار عامل اصلی، فاکتورهای دیگری نیز می‌توانند باعث بروز یا بدتر شدن آکنه شوند:
- ژنتیک: اگر والدین شما سابقه‌ی آکنه داشته‌اند، احتمال اینکه شما نیز به آن مبتلا شوید بیشتر است.
- نوسانات هورمونی: بلوغ، چرخه‌ی قاعدگی، بارداری و یائسگی همگی می‌توانند باعث شعله‌ور شدن آکنه شوند.
- استرس: استرس باعث افزایش تولید هورمون کورتیزول میشود که این هورمون نیز غدد چربی را تحریک می‌کند.
- رژیم غذایی: مصرف زیاد غذاهای با شاخص گلیسمی بالا (مانند شکر و کربوهیدرات‌های تصفیه شده) و برخی محصولات لبنی میتواند در تشدید آکنه نقش داشته باشد.
- داروها: مصرف برخی داروها مانند کورتیکواستروئیدها و لیتیوم میتواند باعث آکنه شود.
علائم آکنه
ضایعات آکنه از نظر ظاهر، عمق و پتانسیل ایجاد اسکار با یکدیگر متفاوت هستند و به دو دسته‌ی اصلی غیرالتهابی و التهابی تقسیم می‌شوند. برای تشخیص بهتر، می‌توانید عکس آکنه را در منابع معتبر پزشکی مشاهده کنید.
- کومدون‌های باز (جوش‌های سرسیاه): این ضایعات در واقع فولیکول‌های مسدود شده‌ای هستند که دهانه‌ی آنها به سطح پوست باز است. رنگ تیره آنها به دلیل کثیفی نیست، بلکه نتیجه‌ی اکسید شدن چربی و سلول‌های مرده در تماس با هواست.
- کومدون‌های بسته (جوش‌های سرسفید): اگر دهانه‌ی فولیکول مسدود شده با لایه‌ای از پوست پوشانده شود، جوش سرسفید ایجاد میشود. این ضایعات به صورت برآمدگی‌های کوچک و همرنگ پوست دیده می‌شوند.
- پاپول‌ها: برآمدگی‌های کوچک، قرمز، سفت و حساس به لمس که سر چرکی ندارند. اینها اولین نشانه‌های یک جوش ملتهب هستند.
- پوسچول‌ها: این ضایعات که به «جوش چرکی» معروفند، شبیه پاپول‌ها هستند اما یک مرکز سفید یا زرد رنگ پر از چرک دارند.
- ندول‌ها: توده‌های بزرگ، سفت، عمیق و بسیار دردناک که در عمق پوست تشکیل می‌شوند و ریسک بالایی برای ایجاد اسکار دارند.
- کیست‌ها: شدیدترین نوع ضایعات آکنه که کیسه‌هایی نرم و پر از چرک مایع در عمق پوست هستند. این ضایعات بسیار دردناک بوده و تقریبا همیشه جای زخم باقی می‌گذارند.
فرق آکنه با جوش
بسیاری از افراد این دو واژه را به جای یکدیگر استفاده می‌کنند، اما فرق آکنه با جوش از نظر پزشکی کاملا مشخص است. «جوش» به یک ضایعه‌ی پوستی منفرد (مانند یک پاپول یا پوسچول) اشاره دارد. در مقابل، «آکنه» نام خود بیماری مزمنی است که با ظهور مکرر و متعدد این جوش‌ها مشخص میشود. درک این تفاوت مهم است؛ فردی که می‌داند به بیماری آکنه مبتلا است، می‌پذیرد که به یک برنامه‌ی مراقبتی و درمانی مستمر برای کنترل بیماری نیاز دارد، حتی زمانی که پوستش صاف به نظر می‌رسد.
درمان آکنه
رویکرد درمان آکنه صورت و بدن به شدت و نوع آن بستگی دارد. متخصصان پوست معمولا از یک استراتژی پلکانی استفاده می‌کنند و در صورت نیاز، درمان‌های ترکیبی را برای هدف قرار دادن تمام عوامل ایجادکننده‌ی آکنه به کار می‌گیرند.
راهکارهای اولیه و بدون نسخه
این محصولات برای آکنه خفیف تا متوسط مناسب هستند:
- بنزوئیل پراکسید: یک ماده‌ی ضدباکتری قوی که باکتری‌های مولد آکنه را از بین می‌برد و به باز شدن منافذ کمک می‌کند.
- اسید سالیسیلیک: این اسید محلول در چربی میتواند به عمق منافذ نفوذ کرده و به حل کردن چربی و سلول‌های مرده کمک کند. این ماده به ویژه برای جوش‌های سرسیاه و سرسفید موثر است.
- آلفا هیدروکسی اسیدها (AHA): اسیدهایی مانند گلیکولیک اسید با لایه‌برداری از سطح پوست به بهبود بافت و جلوگیری از انسداد منافذ کمک می‌کنند.
داروهای تجویزی برای موارد پیشرفته‌تر
اگر آکنه به درمان‌های بدون نسخه پاسخ ندهد، پزشک ممکن است داروهای قوی‌تری تجویز کند:
- رتینوئیدهای موضعی: ترکیباتی مانند ترتینوئین و آداپالن سنگ بنای درمان آکنه به شمار می‌روند. آنها با تنظیم چرخه‌ی سلولی، از ایجاد انسداد اولیه در فولیکول جلوگیری می‌کنند.
- آنتی‌بیوتیک‌های موضعی و خوراکی: داروهایی مانند کلیندامایسین (موضعی) یا داکسی‌سایکلین (خوراکی) برای کاهش باکتری‌ها و کنترل التهاب در آکنه‌های متوسط تا شدید استفاده می‌شوند.
- درمان‌های هورمونی: برای زنانی که از آکنه هورمونی رنج می‌برند، قرص‌های ضدبارداری یا داروی اسپیرونولاکتون میتواند بسیار موثر باشد.
- ایزوترتینوئین (راکوتان): این داروی خوراکی قوی، موثرترین درمان برای آکنه شدید، ندولار و کیستیک است. مصرف آن نیازمند نظارت دقیق پزشکی است.
روش‌های تخصصی و کلینیکی
برای درمان آکنه‌ی فعال یا اسکارهای به جا مانده از آن، روش‌های پیشرفته‌تری نیز وجود دارد:
- لایه‌برداری شیمیایی: استفاده از اسیدهای غلیظ برای لایه‌برداری پوست، باز کردن منافذ و بهبود لک‌ها.
- لیزر و نوردرمانی: استفاده از لیزر لک صورت مانند CO2 فرکشنال میتواند با تحریک کلاژن‌سازی، به بهبود اسکارهای فرورفته کمک کند. این روش‌ها در کنار رفع اسکار، به جوان سازی پوست نیز کمک شایانی می‌کنند.
- میکرونیدلینگ: ایجاد سوراخ‌های بسیار ریز در پوست برای تحریک فرآیند ترمیم و ساخت کلاژن.
- تزریق استروئید: برای کاهش سریع التهاب و درد کیست‌ها یا ندول‌های بزرگ، پزشک میتواند مقدار کمی استروئید را مستقیما به داخل ضایعه تزریق کند.
نکات کلیدی برای مراقبت از پوست
مراقبت روزانه و سبک زندگی نقش مهمی در کنترل آکنه دارد.
- شستشوی ملایم: پوست خود را دو بار در روز با یک شوینده‌ی ملایم و فاقد چربی بشویید.
- استفاده از مرطوب‌کننده: حتی پوست‌های چرب نیز به رطوبت نیاز دارند. از یک مرطوب‌کننده‌ی سبک و غیرکومدوژنیک استفاده کنید.
- محافظت در برابر آفتاب: بسیاری از درمان‌های آکنه پوست را به نور خورشید حساس می‌کنند. استفاده روزانه از ضدآفتاب ضروری است.
- دستکاری نکردن جوش‌ها: فشردن جوش‌ها التهاب را بدتر کرده و ریسک ایجاد اسکار و لک را به شدت افزایش می‌دهد.
- توجه به سبک زندگی: مدیریت استرس، خواب کافی و پیروی از یک رژیم غذایی سالم میتواند به بهبود وضعیت پوست کمک کند. همچنین می‌توانید از روش‌های جوانسازی پوست صورت در خانه مانند ماسک‌های طبیعی و ملایم برای حمایت از سلامت کلی پوست خود بهره بگیرید.
جمع‌بندی
آکنه یک بیماری پوستی پیچیده با دلایل و انواع گوناگون است. درک این نکته که آکنه فراتر از چند جوش ساده است و به یک برنامه‌ی مدیریتی بلندمدت نیاز دارد، کلید اصلی موفقیت در درمان آن است. از آکنه ولگاریس شایع گرفته تا انواع خاص‌تری مانند آکنه روزاسه و قارچی، هرکدام به یک رویکرد درمانی منحصربه‌فرد احتیاج دارند. درمان‌ها از محصولات بدون نسخه مانند بنزوئیل پراکسید تا داروهای تجویزی قوی مانند ایزوترتینوئین و روش‌های کلینیکی پیشرفته متغیر هستند. در نهایت، ترکیب مراقبت‌های صحیح پوستی، اصلاح سبک زندگی و مراجعه به متخصص پوست در موارد شدید یا مقاوم به درمان، بهترین راه برای دستیابی به پوستی سالم و کنترل پایدار این بیماری است.
منبع: WebMD
