با گسترش روزافزون محبوبیت سیگارهای الکترونیکی یا همان ویپ، افراد بسیاری، به خصوص نسل جوان، مجذوب طعم‌های متنوع و ظاهر مدرن آن‌ها شده‌اند. این محصولات اغلب به عنوان جایگزینی با خطر کمتر برای سیگارهای سنتی یا یک روش ترک سیگار تبلیغ میشوند، اما یافته‌های علمی جدید، داستانی کاملا متفاوت را روایت میکنند. شواهد نشان می‌دهند که این تصور ایمنی میتواند بسیار گمراه‌کننده باشد و مجموعه‌ای از عوارض ویپ، سلامت مصرفکنندگان را به طور جدی تهدید می‌کند. در این مقاله به شکلی دقیق به بررسی این خطرات پنهان می‌پردازیم تا اطلاعات لازم برای یک تصمیم‌گیری آگاهانه در مورد سلامتی را در اختیار شما قرار دهیم.
ویپ چیست؟
برای آنکه بتوانیم خطرات این دستگاه‌ها را بهتر درک کنیم، ابتدا باید به این پرسش پاسخ دهیم که ویپ چیست؟ ویپ‌ها در واقع دستگاه‌های الکترونیکی هستند که انرژی خود را از باتری می‌گیرند. وظیفه اصلی آن‌ها گرم کردن یک مایع ویژه، معروف به «جویس» یا «ای‌لیکویید»، و تبدیل آن به بخاری است که فرد استنشاق می‌کند. این فرایند که «ویپینگ» نام دارد، با سوختن تنباکو در سیگارهای معمولی متفاوت است، اما این تفاوت به معنای بیخطر بودن آن نیست. در حقیقت، بخاری که از ویپ استنشاق میشود، ترکیبی از مواد شیمیایی گوناگون است که به شکل مستقیم وارد ریهها خواهد شد.
نگاهی به اجزای تشکیل دهنده ویپ
دستگاه‌های ویپ در طرح‌ها و اندازه‌های متفاوتی در بازار وجود دارند، اما ساختار اصلی همه‌ی آن‌ها تقریبا یکسان است. آشنایی با این اجزا به درک بهتر عملکرد دستگاه کمک می‌کند:
- باتری: منبع اصلی تامین انرژی دستگاه که نیروی لازم برای داغ شدن کویل را فراهم می‌کند.
- ماد (Mod): بدنه اصلی دستگاه که قطعات الکترونیکی، مدارها و دکمه‌های کنترلی را در خود جای داده است.
- مخزن (Tank): محفظه‌ای شیشه‌ای یا پلاستیکی که مایع ویپ یا همان جویس در آن نگهداری میشود.
- اتومایزر یا کویل: یک سیم‌پیچ حرارتی که با پنبه احاطه شده و وظیفه تبدیل مایع به بخار را بر عهده دارد.
- مایع ویپ (E-liquid): مایعی که معمولا از نیکوتین، طعم‌دهنده‌های شیمیایی، پروپیلن گلیکول و گلیسیرین گیاهی تشکیل شده است.
فرایند ویپینگ چطور اتفاق می‌افتد؟
عملکرد ویپینگ در ظاهر بسیار ساده به نظر می‌رسد. کاربر با فشردن یک دکمه دستگاه را فعال می‌کند، باتری به کویل انرژی می‌رساند و سیم‌پیچ داغ میشود. مایع جویس که توسط پنبه‌ی اطراف کویل جذب شده است، بر اثر حرارت به بخار تبدیل شده و کاربر آن را استنشاق می‌کند. نکته‌ی بسیار مهمی که اغلب از آن غفلت میشود این است که این «بخار» در واقع یک «آئروسل» به شمار می‌رود؛ یعنی ترکیبی از ذرات بسیار ریز مایع و جامد که در هوا معلق هستند. این ذرات به اندازه‌ای کوچک هستند که میتوانند به عمیق‌ترین بخش‌های ریه نفوذ کنند و مواد شیمیایی مضر را به سرعت وارد جریان خون کنند. همین تفاوت کلیدی، سرمنشا بسیاری از خطرات مرتبط با ویپینگ است.
تفاوت ویپ و پاد
در بازار سیگارهای الکترونیکی، دو نوع دستگاه با نام‌های ویپ و پاد سیستم محبوبیت بیشتری پیدا کرده‌اند. درک تفاوت ویپ و پاد برای مصرفکنندگان اهمیت زیادی دارد، زیرا این دو دستگاه تجربه‌های متفاوتی را ارائه می‌دهند و برای اهداف گوناگونی طراحی شده‌اند. ویپ‌ها معمولا برای تولید حجم دود زیاد ساخته شده‌اند و تجربه‌ای نزدیک به قلیان را شبیه‌سازی میکنند. در مقابل، پاد سیستم‌ها کوچک‌تر، سبک‌تر و برای ارائه دوز بالای نیکوتین به شکلی مشابه سیگار طراحی شده‌اند. نوآوری اصلی در پاد سیستم‌ها، استفاده از «سالت نیکوتین» بود که به شرکت‌های سازنده اجازه داد نیکوتین را با غلظت بسیار بالا، بدون ایجاد حس تندی و زنندگی در گلو، به کاربر منتقل کنند. این ویژگی، پادها را به ابزاری بسیار قدرتمند برای ایجاد و حفظ وابستگی به نیکوتین تبدیل کرده است.
| ویژگی | ویپ | پاد |
| کاربرد اصلی | جایگزین قلیان | جایگزین سیگار |
| نوع مایع | جویس معمولی (E-Juice) | سالت نیکوتین (Nicotine Salt) |
| میزان نیکوتین | کم تا متوسط | بالا تا بسیار بالا |
| حجم دود | زیاد | کم و مشابه دود سیگار |
| توان دستگاه | بالا و قابل تنظیم | پایین و ثابت |
| کاربران هدف | علاقه‌مندان به حجم دود زیاد | افراد سیگاری در جستجوی نیکوتین بالا |
بررسی عوارض و خطرات استفاده از ویپ
برخلاف تصورات رایج، ضرر های ویپ تنها به چند مشکل جزئی محدود نمی‌شود و تقریبا تمام سیستم‌های بدن را تحت تاثیر قرار می‌دهد. از آسیب‌های فوری و کوتاهمدت گرفته تا بیماری‌های مزمن و جدی، شواهد علمی به وضوح نشان می‌دهند که ویپینگ فعالیتی پرخطر برای سلامتی محسوب میشود.
نشانه‌های هشداردهنده اولیه: عوارض کوتاهمدت
بدن انسان معمولا خیلی سریع به ورود مواد شیمیایی مضر واکنش نشان می‌دهد. بسیاری از مصرفکنندگان ویپ، به خصوص در روزها و هفته‌های اول، عوارض جانبی کوتاه‌مدتی را تجربه میکنند که می‌توان آن‌ها را اولین هشدارهای بدن در نظر گرفت.
- سرفه و تنگی نفس: ریهها برای استنشاق آئروسل شیمیایی طراحی نشده‌اند و واکنش طبیعی آن‌ها به این ماده خارجی، سرفه و احساس گرفتگی در تنفس است.
- تحریک گلو و دهان: موادی مانند پروپیلن گلیکول که در مایع جویس وجود دارند، میتوانند باعث خشکی، خارش و سوزش در ناحیه دهان و گلو شوند.
- سردرد و سرگیجه: این علائم اغلب به دلیل دریافت بیش از حد نیکوتین یا حساسیت به سایر مواد شیمیایی موجود در مایع ویپ رخ می‌دهند.
- حالت تهوع: نیکوتین میتواند سیستم گوارشی را تحریک کرده و منجر به حالت تهوع شود، به ویژه در افرادی که به مصرف آن عادت ندارند.
ریهها، اولین قربانیان ویپینگ
شاید واضح‌ترین خطر ویپینگ، آسیبی باشد که به ریهها وارد می‌کند. استنشاق مداوم آئروسل‌های شیمیایی باعث التهاب مزمن در راه‌های هوایی شده و میتواند عملکرد ریه را به مرور زمان کاهش دهد. این آسیب‌ها بسیار جدی‌تر از سرفه‌های ساده هستند و میتوانند به بیماری‌های خطرناکی منجر شوند. در سال 2019، شیوع یک بیماری ریوی شدید و گاهی کشنده به نام EVALI (آسیب ریوی مرتبط با مصرف سیگار الکترونیکی یا ویپینگ) در آمریکا، زنگ خطر را برای جامعه جهانی به صدا درآورد و ثابت کرد که ویپینگ میتواند پیامدهای حاد و مرگباری داشته باشد.
قلب و عروق در تیررس مواد شیمیایی
تاثیر ویپ بر سلامت قلب کمتر مورد توجه قرار گرفته، اما به همان اندازه نگران‌کننده است. نیکوتین به محض ورود به بدن باعث افزایش فوری ضربان قلب و فشار خون میشود و به دیواره رگ‌های خونی آسیب می‌رساند. تحقیقات جدیدتر حتی خطرات جدی‌تری را نیز آشکار کرده‌اند. یک مطالعه بزرگ نشان داد افرادی که به طور منظم از ویپ استفاده میکنند، 19 درصد بیشتر از دیگران در معرض خطر ابتلا به نارسایی قلبی قرار دارند؛ وضعیتی که در آن قلب به تدریج توانایی خود برای پمپاژ موثر خون را از دست می‌دهد.
تاثیرات مخرب بر سلامت دهان و دندان
بخار ویپ به سلامت دهان و دندان نیز آسیب جدی وارد می‌کند. مواد شیمیایی موجود در جویس، محیط دهان را خشک میکنند و میزان تولید بزاق را کاهش می‌دهند. بزاق نقش بسیار مهمی در شستشوی باکتری‌ها و محافظت از دندان‌ها در برابر پوسیدگی دارد. کاهش بزاق، خطر پوسیدگی دندان، بیماری‌های لثه و سایر عفونت‌های دهانی را به شدت افزایش می‌دهد.
دام بزرگ ویپ‌های بدون نیکوتین
یکی از بزرگ‌ترین باورهای اشتباه در مورد ویپینگ این است که اگر نیکوتین در آن وجود نداشته باشد، کاملا بیخطر است. اما حقیقت این است که عوارض ویپ بدون نیکوتین نیز بسیار قابل توجه هستند. فرایند گرم کردن مایعاتی مانند پروپیلن گلیکول، گلیسیرین گیاهی و طعم‌دهنده‌های شیمیایی، به خودی خود باعث تولید ترکیبات سمی و سرطانزا میشود. این مواد میتوانند باعث التهاب ریه، آسیب به سلولها و افزایش استرس اکسیداتیو در بدن شوند. علاوه بر این، تحقیقات نشان داده‌اند که برخی از محصولاتی که با برچسب «بدون نیکوتین» به فروش می‌رسند، در واقع حاوی مقادیری نیکوتین هستند و مصرف‌کننده را بدون اطلاع در معرض اعتیاد قرار می‌دهند. این محصولات در واقع یک ابزار بازاریابی هوشمندانه برای عادی‌سازی عمل ویپینگ هستند و به عنوان دروازه‌ای برای ورود افراد غیرسیگاری، به ویژه جوانان، به دنیای نیکوتین عمل میکنند.
کوکتل سمی در هر پک: فراتر از نیکوتین
بسیاری از افراد تصور میکنند که با ویپینگ تنها با نیکوتین سروکار دارند، اما مضرات سیگار الکترونیکی از یک کوکتل شیمیایی پیچیده ناشی میشود. بخار ویپ علاوه بر نیکوتین، حاوی مواد خطرناک دیگری نیز هست که برخی از آن‌ها در اثر حرارت بالای کویل به وجود می‌آیند. این مواد شامل موارد زیر هستند:
- فلزات سنگین: ذراتی از فلزات سمی مانند سرب، نیکل و قلع میتوانند از سیم‌پیچ حرارتی جدا شده و همراه با بخار وارد ریهها شوند.
- ترکیبات آلی فرار (VOCs): این مواد شیمیایی میتوانند باعث تحریک چشم، بینی و گلو شوند و به کبد و سیستم عصبی آسیب برسانند.
- مواد سرطانزا: حرارت دادن مایع جویس میتواند باعث تولید مواد شیمیایی سرطانزا مانند فرمالدئید و استالدئید شود.
- طعم‌دهنده‌های سمی: برخی طعمدهندهها، مانند دیاستیل که با بیماری جدی ریوی به نام «ریه پاپ‌کورنی» مرتبط است، ممکن است برای خوردن بیخطر باشند اما استنشاق آن‌ها بسیار خطرناک است.
عوارض ویپ برای نوجوانان
در حالی که ویپینگ برای تمام گروه‌های سنی مضر است، عوارض ویپ برای نوجوانان به دلیل حساسیت مغز در حال رشد، به مراتب شدیدتر و ماندگارتر خواهد بود. شرکت‌های تولیدکننده با ارائه طعم‌های میوه‌ای و تبلیغات جذاب در شبکه‌های اجتماعی، به طور مشخص این گروه سنی را هدف قرار داده‌اند و نتایج آن بسیار نگران‌کننده است.
آسیب‌های جبران‌ناپذیر به مغز در حال رشد
مغز انسان تا حدود 25 سالگی به تکامل خود ادامه می‌دهد. قرار گرفتن در معرض نیکوتین در این دوره حیاتی میتواند به ساختار و عملکرد مغز آسیب دائمی وارد کند. نیکوتین در فرایند شکل‌گیری سیناپس‌ها (اتصالات بین سلول‌های عصبی) اختلال ایجاد می‌کند. این موضوع میتواند به مشکلات طولانیمدت در زمینه توجه، تمرکز، یادگیری و کنترل تکانه منجر شود. بسیاری از نوجوانان از «مه مغزی» یا دشواری در تمرکز و تصمیم‌گیری پس از مصرف ویپ شکایت دارند که این خود تاییدی بر تاثیرات منفی نیکوتین بر عملکردهای شناختی است.
ویپینگ، دروازه‌ای به سوی اعتیادهای سنگین‌تر
شواهد علمی قوی وجود دارد که نشان می‌دهد ویپینگ برای نوجوانان به عنوان دروازه‌ای برای مصرف سایر مواد دخانی عمل می‌کند. مطالعات نشان داده‌اند نوجوانانی که ویپ مصرف میکنند، 3 تا 6 برابر بیشتر احتمال دارد که در آینده به سیگار کشیدن روی بیاورند. نیکوتین با تغییر دادن مدارهای پاداش در مغز، آن را برای پذیرش و اعتیاد به سایر مواد مخدر نیز مستعدتر می‌کند.
پیامدهای روانی و رفتاری: یک چرخه معیوب
ارتباط بین ویپینگ و سلامت روان در نوجوانان یک چرخه معیوب و خطرناک را شکل می‌دهد. از یک سو، برخی نوجوانان برای مقابله با استرس، اضطراب یا افسردگی به ویپ روی می‌آورند و از نیکوتین به عنوان نوعی «خوددرمانی» استفاده میکنند. از سوی دیگر، خود نیکوتین و چرخه اعتیاد به آن، علائم افسردگی و اضطراب را تشدید می‌کند. حس آرامش موقتی که از نیکوتین به دست می‌آید، به سرعت با علائم ترک مانند تحریک‌پذیری و بی‌قراری جایگزین میشود و فرد را برای مصرف دوباره ترغیب می‌کند. علاوه بر این، والدین و معلمان اغلب تغییرات رفتاری نگران‌کننده‌ای مانند پرخاشگری، افت تحصیلی و انزوای اجتماعی را در نوجوانان مصرف‌کننده گزارش می‌دهند.
عوارض ویپ بیشتر است یا سیگار؟
این یکی از پرتکرارترین سوالات در مورد ویپینگ است. پاسخ به این سوال که عوارض ویپ بیشتر است یا سیگار ساده نیست و به زاویه دید ما بستگی دارد. سیگار سنتی در اثر سوختن تنباکو، بیش از 7000 ماده شیمیایی تولید می‌کند که ده‌ها مورد از آن‌ها به عنوان سرطان‌زای قطعی شناخته شده‌اند. از این منظر، ویپ که فرایند احتراق ندارد، ممکن است فرد را در معرض مواد سمی کمتری قرار دهد. برخی مطالعات نیز به همین دلیل ویپ را «کمخطرتر» از سیگار معرفی کرده‌اند.
اما این تمام ماجرا نیست. تمرکز صرف بر این مقایسه، یک دام بزرگ در حوزه سلامت عمومی است، زیرا باعث میشود خطرات مطلق و مستقل ویپ نادیده گرفته شوند. عبارت «کمخطرتر» به اشتباه «بیخطر» ترجمه شده و این تصور غلط را به خصوص در میان جوانان جا انداخته است. ویپینگ خطرات منحصر به فرد خود را دارد؛ از بیماری حاد ریوی EVALI گرفته تا افزایش خطر نارسایی قلبی و تاثیرات ناشناخته بلندمدت استنشاق مواد شیمیایی که در سیگار وجود ندارند. برای فردی که هرگز سیگار نکشیده، شروع ویپینگ یک گام بزرگ به سوی خطر است، نه دور شدن از آن.
جمع‌بندی
در نهایت، با وجود ظاهر فریبنده، طعم‌های جذاب و بازاریابی گسترده، ویپ‌ها ابزارهای بی‌خطری برای سرگرمی یا ترک سیگار نیستند. شواهد علمی به وضوح نشان می‌دهند که عوارض ویپ جدی و گسترده است و سلامت ریهها، قلب، مغز و دهان را به خطر می‌اندازد. اعتیادآوری بسیار بالای نیکوتین، به ویژه در پاد سیستم‌ها، و خطرات جبران‌ناپذیر آن برای مغز در حال رشد نوجوانان، این پدیده را به یک بحران جدی برای سلامت عمومی تبدیل کرده است. حتی ویپ‌های بدون نیکوتین نیز به دلیل وجود مواد شیمیایی مضر در بخارشان، گزینه‌ای ایمن به شمار نمی‌روند. بهترین و منطقی‌ترین تصمیم برای حفظ سلامتی، پرهیز کامل از مصرف هر نوع سیگار الکترونیکی است.
منبع: clevelandclinic
