کهیر پوستی یکی از شایع‌ترین مشکلات پوستی به شمار می‌رود که با بروز برجستگی‌های قرمز یا صورتی رنگ، خارش شدید و تورم موقت همراه است. این ضایعات میتوانند در هر نقطه‌ای از بدن ظاهر شوند و گاهی به سرعت پراکنده یا دوباره ظاهر شوند.
کهیر معمولا موقتی محسوب می‌شود، اما میتواند کیفیت زندگی را کاهش دهد و باعث نگرانی فرد شود. علت اصلی کهیر، واکنش غیرطبیعی سیستم ایمنی به عوامل مختلف مانند آلرژن‌ها، عفونت‌ها، داروها یا حتی تغییرات دمایی است. این واکنش باعث آزاد شدن ماده‌ای به نام هیستامین در پوست می‌شود که عامل اصلی خارش و تورم است. در این مقاله، علاوه بر توضیح کامل درباره انواع و علائم کهیر، به روش‌های تغذیه‌ای مناسب و انتخاب بهترین پماد برای حساسیت پوستی برای کاهش شدت و دفعات بروز آن نیز می‌پردازیم.
کهیر چیست؟
کهیر، که با نام علمی «اورتیکاریا» (Urticaria) نیز در بحث بیماری‌های پوستی شناخته می‌شود، یک واکنش پوستی شایع به شمار می‌رود که به صورت برجستگی‌های قرمز یا صورتی، همراه با خارش شدید و تورم موقت ظاهر می‌شود. این برجستگی‌ها میتوانند در هر نقطه‌ای از بدن ایجاد شوند و اندازه، شکل و موقعیت آن‌ها ممکن است به سرعت تغییر کند.
این حساسیت پوستی معمولا به دلیل واکنش سیستم ایمنی به محرک‌های مختلف ایجاد می‌شود. وقتی بدن با عواملی مانند آلرژن‌ها (مثل گرده، مواد غذایی یا نیش حشرات)، داروها، عفونت‌ها یا تغییرات دمایی مواجه می‌شود، سلول‌های ایمنی ماده‌ای به نام هیستامین آزاد می‌کنند. این هیستامین باعث افزایش جریان خون در پوست و نشت مایعات از رگ‌های خونی به بافت‌های اطراف می‌شود که در نهایت برجستگی‌ها و تورم را ایجاد می‌کند. این بیماری معمولا خطرناک نیست، اما میتواند باعث ناراحتی شدید و اختلال در زندگی روزمره شود. خوشبختانه با استفاده از درمان‌های خانگی خارش بدن می‌توان با این اختلال پوستی نیز مبارزه کرد.
انواع کهیر
در حالتی که ضایعات قرمز یا صورتی رنگ و برجسته‌ای در سطح پوست ظاهر می‌شوند، مهم است بدانیم این وضعیت، فقط یک شکل مشخص ندارد؛ انواع گوناگونی از کهیر وجود دارد که بر اساس مدت زمان بروز، محرک ایجادکننده یا شرایط فیزیکی طبقه‌بندی می‌شود. در ادامه چند نوع مهم از کهیر را معرفی می‌کنیم.
کهیر حاد (Acute Urticaria)
اغلب به آن دسته از ضایعات پوستی گفته می‌شود که مدت زمان‌شان کمتر از شش هفته است و اغلب عامل مشخصی برای آن یافت می‌شود، مثلا عفونت ویروسی، دارو، غذا یا گزیدگی حشرات. در بسیاری از موارد کهیر حاد به خودی خود برطرف می‌شود یا با درمان ضد هیستامین کنترل می‌گردد.
کهیر مزمن (Chronic Urticaria)
وقتی که این اختلال بیش از ۶ هفته دوام پیدا کند و به صورت مکرر یا مداوم رخ دهد، به آن کهیر مزمن گفته می‌شود. این حالت ممکن است با دلیل واضحی همراه نباشد (Idiopathic) یا تحت تاثیر عوامل ناشناخته باشد.
کهیر خودبخودی مزمن (Chronic Spontaneous/Idiopathic Urticaria)
این نوع در واقع همان مدل مزمن محسوب می‌شود؛ با این تفاوت که بدون عامل آشکار تحریک‌کننده خارجی ظاهر می‌شود و ممکن است هر روز یا تقریبا هر روز برای ماه‌ها یا سال‌ها تکرار شود.
بسیاری از افراد عامل دقیق را پیدا نمی‌کنند و درمان این نوع اختلال، معمولا روی کنترل علائم متمرکز است.
کهیر القایی فیزیکی (Chronic Inducible/Physical Urticaria)
در این نوع، وجود محرک‌های فیزیکی مثل سرما، گرما، فشار، ورزش، آب، نور خورشید یا حتی تعریق باعث بروز ضایعات می‌شود؛ به‌عنوان مثال، نوعی کهیر به نام کهیر آکوآژانیک (Aquagenic Urticaria) پس از تماس پوست با آب رخ می‌دهد.
کهیر تماسی (Contact Urticaria)
این نوع به زمانی اشاره دارد که تماس مستقیم با ماده خاص (مثلا فلز، ماده شیمیایی، غذا یا عامل آرایشی) منجر به ظهور کهیر در محل تماس می‌شود.
علائم کهیر
این بیماری شایع پوستی معمولا با بروز ناگهانی ضایعات برجسته، قرمز یا صورتی همراه است. این ضایعات غالبا بسیار خارش‌آور هستند و ممکن است همراه با سوزش یا احساس گزگز نیز باشند. در ادامه، علائم رایج این وضعیت را مشاهده می‌کنید:
- برجستگی‌های پوستی که ممکن است به اندازه یک پونز تا چند سانتی‌متر باشند
- خارش شدید یا احساس سوزش/گزگز در محل ضایعات
- رنگ قرمز یا صورتی (در افراد با پوست روشن) یا رنگی نزدیک به رنگ پوست در افراد با پوست تیره‌تر؛ هنگام فشار، مرکز ضایعه ممکن است سفید شود و پس از برداشتن فشار دوباره قرمز شود.
- ضایعاتی که شکل و اندازه‌شان متغیر است، می توانند کوچک باشند یا چندین ضایعه بزرگتر تشکیل دهند؛ ممکن است در یک ناحیه خاص ظاهر شوند یا در سرتاسر بدن پخش شوند.
- ضایعاتی که ممکن است به سرعت ناپدید شوند (در انواع حاد گاهی ظرف ۲۴ ساعت) یا در موارد مزمن بیشتر دوام داشته باشند.
- احتمال بروز تورم عمیق‌تر بافت‌ها (آنژیواِدِم) مانند لب‌ها، پلک‌ها، گلو که میتواند همراه با کهیر باشد.
- اختلال خواب یا تاثیرگذاری بر کیفیت زندگی به دلیل خارش یا ظاهر ضایعات که باعث ناراحتی بیمار می‌شود.
در صورتی که کهیر همراه با علائم جدی مانند دشواری در تنفس، تورم گلو یا زبان، یا بروز سریع و شدید باشد، نیازمند مراجعه فوری پزشکی است.
علت کهیر زدن چیست؟
این اختلال همان‌طور که گفته شد زمانی بروز می‌کند که گروهی از سلول‌ها در پوست (به ویژه ماست‌سل‌ها) تحت تاثیر محرکی فعال می‌شوند و موادی مانند هیستامین را آزاد می‌کنند، که منجر به قرمزی، تورم، و خارش می‌شود.
علت دقیق آن در بسیاری از موارد مشخص نیست، اما عوامل متعددی میتوانند شرط لازم یا محرک این فعال‌سازی باشند. در ادامه، با فهرستی از عوامل شناخته‌شده که میتوانند سبب بروز یا تشدید کهیر شوند آشنا می‌شوید:
- آلرژن‌ها: موادی مانند غذاها (مثلا تخم‌مرغ، صدف، آجیل)، داروها (مثلا NSAIDها، آسپیرین، آنتی‌بیوتیک‌ها)، لاتِکس، گزش حشرات یا نیش‌ها.
- عفونت‌ها: خصوصا ویروسی یا باکتریایی (مثلا گلودرد استرپتوکوکی، عفونت‌های تنفسی) که سیستم ایمنی را تحریک می‌کنند.
- عوامل فیزیکی/محیطی: از جمله فشار مکانیکی روی پوست (لباس تنگ، بند شلوار)، سرما، گرما، نور آفتاب، تماس با آب یا تعریق زیاد.
- بیماری‌های سیستم ایمنی یا خودایمن: در موارد مزمن، ممکن است عملکرد غدد درون‌ریز یا ماست‌سل‌ها به صورت خودایمن درگیر باشد.
- سبک زندگی و عوامل داخلی بدن: استرس، خواب ناکافی، کاهش عملکرد سیستم ایمنی یا حساسیت غیر معمول به برخی مواد.
تشخیص کهیر
تشخیص این بیماری معمولا بر مبنای بررسی بالینی و سابقه بیمار صورت می‌گیرد؛ چرا که اغلب ضایعات پوستی و طبیعت ناپایدار آن‌ها از طریق معاینه پزشک قابل مشاهده هستند. با این حال، در برخی موارد، به آزمایش‌های تکمیلی به منظور تعیین علت یا رد احتمال‌های دیگر نیز نیاز است. در ادامه، مراحل معمول تشخیص را توضیح می‌دهیم:
- معاینه بالینی و گرفتن تاریخچه دقیق: پزشک وضعیت ضایعات پوستی (مانند برجستگی‌ها)، محل، مدت زمان ماندگاری، بروز یا برگشت نشانه‌ها و ارتباط آن‌ها با محرک‌های احتمالی را بررسی می‌کند.
- ارزیابی نوع، مدت و الگوی ضایعات: به عنوان مثال، ضایعاتی که کمتر از ۲۴ ساعت باقی می‌مانند یا به سرعت جابه‌جا می‌شوند، در تشخیص به کهیرِ حاد کمک می‌کنند.
- آزمایش‌های پایه‌ای خون: در صورتی که پزشک مشکوک به بیماری زمینه‌ای یا روند مزمن باشد، آزمایش‌هایی مانند شمارش کامل خون، پروتئین Cواکنشی (CRP) یا سایر نشانگرهای التهابی ممکن است درخواست شود.
- آزمایش‌های آلرژی یا تحریک فیزیکی (در صورت لزوم): اگر محرکی مانند غذا، دارو، لاتکس یا عامل فیزیکی (سرما، گرما، فشار) مشکوک باشد، ممکن است تست پوست، آزمایش خون ویژه یا آزمون تحریک (challenge test) برای تایید انجام شود.
- رد علل دیگر و ارجاع به متخصص در شرایط خاص: اگر ضایعات بیش از ۶ هفته ادامه پیدا کند (که به نوع مزمن اطلاق می‌شود) یا همراه با علائم دیگری مثل تورم عمیق (آنژیوادم) باشد، ممکن است نیاز به بررسی‌های بیشتر یا مراجعه به متخصص آلرژی/پوست باشد.
به طور کلی، تشخیص کهیر بیشتر بر پایه مشاهده بالینی و سابقه بیمار است تا یک آزمایش قطعی و اختصاصی، به ویژه در نوع حاد؛ اما برای نوع مزمن یا ناشناخته، بررسی دقیق‌تر لازم است.
عوارض و خطرات کهیر
بسیاری از موارد این بیماری معمولا موقتی هستند و بدون پیامد جدی برطرف می‌شوند، اما در شرایط خاص ممکن است منجر به عوارض قابل‌توجهی شوند. زمانی که کهیر به شکل مزمن درمی‌آید، یا همراه با تورم شدید یا واکنشهای عمومی بدن باشد، خطراتی را ایجاد می‌کند که توجه به آن‌ها بسیار مهم است. در ادامه، مهم‌ترین عوارض و خطراتی که ممکن است با کهیر همراه باشند را بررسی می‌کنیم:
- امکان تکرار و مزمن شدن: این بیماری اگر بیش از شش هفته ادامه پیدا کند یا به طور مکرر بازگردد، به نوع مزمن تبدیل می‌شود و احتمال دارد ماه‌ها یا سال‌ها طول بکشد.
- تاثیر بر کیفیت زندگی: خارش مداوم، ظاهر ضایعات، تورم و نگرانی‌های روانی میتوانند خواب، فعالیت‌های روزمره، روابط اجتماعی و سلامت روان فرد را مختل کنند.
- احتمال بروز آنژیوادم (تورم عمیق‌تر بافت‌ها) همراه با کهیر: مثلا تورم در لب‌ها، پلک‌ها، گلو که ممکن است احساس ناراحتی شدید یا حتی مشکل در تنفس ایجاد کند.
- ممکن است نشان‌دهنده اختلالات زمینه‌ای باشد: در برخی موارد، کهیر مزمن با بیماری‌های خودایمنی یا غدد درون‌ریز مرتبط است؛ مثلا بیماری تیروئید، بیماری‌های روماتیسمی یا سلیاک.
- خطر واکنش شدید یا آنافیلاکسی: هرچند نادر، اما کهیر همراه با تورم گلو، مشکل در تنفس یا افت فشار خون میتواند علامت واکنش آلرژیک جدی باشد. در چنین موقعیتی فورا باید به پزشک مراجعه کرد.
روش‌های درمان کهیر پوستی
درمان این اختلال پوستی معمولا ترکیبی از مدیریت علائم، حذف محرک‌ها، اصلاح سبک زندگی و در صورت نیاز، مداخلات پزشکی است. بسته به شدت، مدت زمان تکرار و عامل زمینه‌ای، روش درمان متفاوت خواهد بود؛ در ادامه ابتدا «درمان‌های خانگی» را بررسی می‌کنیم، و سپس به درمان‌های تخصصی‌تر اشاره می‌شود.
درمان‌های خانگی کهیر
- استفاده از کمپرس سرد یا دوش آب خنک برای کاهش خارش و تورم پوست.
- حمام با آب ولرم همراه با جو دوسر بسیار نرم (colloidal oatmeal) یا اضافه‌کردن کمی جو خرد شده به آب جهت تسکین پوست تحریک شده (در صورت وجود وان حمام).
- پوشیدن لباس‌های گشاد، تولید شده از الیاف نرم مانند پنبه و اجتناب از لباس‌های تنگ یا زبر که ممکن است پوست را تحریک کنند.
- استفاده از مرطوب‌کننده‌های بدون عطر و مناسب پوست حساس جهت پیشگیری از خشک شدن پوست و تشدید خارش.
- پرهیز از عواملی که ممکن است تشدیدکننده باشند: گرما یا تعریق زیاد، فشار موضعی، لباس‌های تنگ، استرس و برخی غذاها.
- رژیم غذایی کم هیستامین یا حذف غذاهای تحریک‌کننده، به ویژه در موارد مزمن، که ممکن است شدت یا تکرار کهیر را کاهش دهد.
درمان‌های تخصصی‌تر
در صورتی که درمان‌های خانگی کافی نباشند یا بیماری به صورت مزمن یا شدید بوده، یا عامل خطر جدی وجود داشته باشد، پزشک ممکن است گزینه‌های زیر را پیشنهاد دهد:
- داروهای آنتی‌هیستامین (ضد هیستامین) که خط اول درمان هستند.
- کرم‌ها یا پمادهای موضعی برای خارش و تورم (مانند هیدروکورتیزون) در برخی موارد.
- داروهای دارای نسخه (مانند کورتیکواستروئیدها و سرکوب‌کننده‌های دستگاه ایمنی) مخصوصا در کهیر مزمن یا مقاوم به درمان معمول.
- بررسی و درمان علل زمینه‌ای (مثل آلرژی، عفونت، بیماری‌های غدد درون‌ریز) در مواردی که عامل مشخص وجود دارد.
درمان کهیر در طب سنتی
در طب سنتی و طبیعی، تمرکز بر استفاده از روش‌های کم‌تهاجمی، گیاهان دارویی، تغذیه و تنظیم سبک زندگی است تا با کاهش التهاب، کنترل آزادسازی هیستامین و آرام‌سازی سیستم ایمنی، به کاهش دفعات یا شدت کهیر کمک شود.
شواهد علمی برای همه روش‌ها کامل نیست، اما برخی مطالعات اولیه نشان‌دهنده اثرات امیدوارکننده هستند و میتوانند مکمل درمان‌های پزشکی باشند.
- استفاده از گیاهان طبی: مانند ریشه شیرین‌بیان و سدر که در مطالعات اولیه برای کنترل کهیر مزمن کاربرد داشته‌اند؛ این گیاهان ویژگی‌های ضد التهاب، ضد آلرژی یا تنظیم‌کننده سیستم ایمنی دارند.
- حمام یا کمپرس با مواد طبیعی: افزودن جو دوسر کلوئیدی، ژل آلوئه‌ورا به آب حمام یا استفاده از کمپرس سرد/ولرم میتواند به کاهش خارش و تورم کمک کند.
- تنظیم تغذیه به صورت سنتی: در کنار حذف محرک‌های غذایی شناخته‌شده، برخی منابع توصیه می‌کنند از غذاهای دارای خاصیت ضدالتهابی و کاهش‌دهنده هیستامین مانند سبزیجات سبز، میوه‌های تازه، چای گیاهی سبک و حذف یا کاهش مصرف الکل، کافئین و غذاهای فرآوری‌شده استفاده شود.
- کنترل استرس، رعایت خواب کافی و محیط آرام: استرس و اختلال خواب میتوانند آزادسازی هیستامین و پاسخ ایمنی را تشدید کنند؛ روش‌هایی همچون مدیتیشن، تنفس عمیق یا یوگا در برخی منابع توصیه شده است.
لازم به ذکر است که این روش‌ها نمی‌توانند جایگزین درمان‌های دارویی یا تشخیص پزشکی شوند. همان‌طور که در ابتدا توضیح داده شد، در صورتی که کهیر با تورم گلو، اختلال در تنفس یا علائم شدید همراه باشد، فورا به پزشک مراجعه کنید.
پیشگیری از بروز کهیر
به هیچ وجه نمی‌توان ادعا کرد که پیشگیری از تمامی انواع کهیر امکان‌پذیر است، اما با شناخت عوامل تحریک‌کننده و اتخاذ برخی تدابیر ساده در سبک زندگی و تغذیه، می‌توان احتمال بروز آن یا شدت حملات را تا حد قابل توجهی کاهش داد. در ادامه، چند راهکار موثر در پیشگیری از این اختلال آورده شده‌اند:
شناسایی و اجتناب از محرک‌های فردی
بسیاری از بیماران با رصد وضعیت پوست و محیط خود متوجه می‌شوند که عواملی مانند گرما، تعریق زیاد، فشار موضعی روی پوست، یا تماس با مواد خاص (مانند لباس تنگ، وسایل فلزی، یا برخی شوینده‌ها) باعث بروز کهیر می‌شوند. اجتناب یا کاهش مواجهه با این محرک‌ها میتواند نقش مهمی در پیشگیری داشته باشد.
مصرف غذاهای تازه و اجتناب از غذاهایی با هیستامین بالا
استفاده از غذاهای بسیار فرآوری‌شده، گوشت‌های نمک‌زده یا دودی، غذاهای تخمیرشده یا مانده ممکن است سطح هیستامین یا آمین‌های آزادکننده هیستامین را افزایش دهد و به این ترتیب احتمال بروز کهیر را بالا ببرد. انتخاب غذاهای تازه و ساده در پیشگیری موثر است.
- کاهش مصرف غذاها یا مواد افزودنی که ممکن است تحریک‌کننده باشند
- برخی افزودنی‌های غذایی، نگه‌دارنده‌ها، رنگ‌ها یا ادویه‌ها ممکن است باعث تحریک پوست و بروز کهیر شوند؛ حذف یا کاهش این موارد میتواند به پیشگیری کمک کند.
- کنترل استرس، خواب مناسب و اجتناب از تحریکات مکرر پوست
- چون استرس و محرک‌های فیزیکی مکرر (مثلا مالش پوست، لباس تنگ یا تعریق زیاد) ممکن است مستقیما یا غیرمستقیم سیستم ایمنی را تحریک کرده و به بروز کهیر منجر شوند، مدیریت این عوامل از اهمیت ویژه برخوردار است.
نگهداری و آماده‌سازی مناسب غذاها
غذاهایی که برای مدت طولانی مانده‌اند یا به صورت مکرر گرم شده‌اند ممکن است مقدار هیستامین بیشتری را تولید کنند، بنابراین رعایت اصول نگهداری غذا، کاهش باقی ماندن مواد غذایی و مصرف سریع‌تر آن‌ها میتواند به پیشگیری کمک کند.
چه زمانی به پزشک مراجعه کنیم؟
گاهی ممکن است ضایعاتی که به ظاهر ساده هستند تبدیل به علامتی از یک مشکل جدی‌تر شوند. در مورد اختلال پزشکی مورد بحث در این مقاله، اگر ضایعات بیش از حد معمول ادامه یافته، شدت پیدا کنند یا همراه با علائم هشدار دهنده باشند، مراجعه به پزشک الزامی می‌شود. در ادامه مواردی که باید به آن‌ها توجه کنید را مرور می‌کنیم:
- کهیرهایی که بیش از چند روز (مثلا ۲ تا ۳ روز) طول می‌کشند و با درمان خانگی بهبود پیدا نمی‌کنند.
- کهیرهایی که به طور مکرر باز می‌گردند یا به شکل مزمن (بیش از ۶ هفته) ظاهر می‌شوند؛ این حالت ممکن است نیاز به بررسی تخصصی داشته باشد.
- کهیر همراه با تورم عمیق در لب‌ها، زبان، گلو یا صورت
- کهیرهایی که با علائم تنفسی مثل تنگی نفس، خس‌خس، گرفتگی گلو یا تورم گلو همراه هستند که ممکن است نشانه واکنش آلرژیک شدید (آنافیلاکسی) باشند.
- کهیرهایی که با تب، درد شدید، ظاهر متفاوت ضایعات (مثلا رنگ متفاوت، خونریزی در ضایعه) یا با علائم سیستمیک دیگر همراه باشند؛ این موارد ممکن است هشدار برای بیماری زمینه‌ای باشند.
- اگر کهیر در نوزادان یا کودکان بسیار خردسال رخ دهد و والدین درباره علت یا شدت آن نگران باشند.
در این شرایط، مراجعه به پزشک عمومی، متخصص پوست یا متخصص آلرژی میتواند کمک کند تا علت دقیق شناسایی و درمان مناسب انتخاب شود.
منبع: medparkhospital – medicalnewstoday – healthline – medparkhospital
