کاپ قاعدگی بهتر است یا نوار بهداشتی

در دنیای امروز، انتخاب محصولات بهداشتی برای مدیریت دوران قاعدگی دیگر تنها یک تصمیم روتین و ساده نیست و به سبک زندگی، آگاهی زیست‌محیطی، مدیریت مالی و درک عمیق از فیزیولوژی بدن وابسته است. سال‌ها نوار بهداشتی به عنوان تنها گزینه در دسترس و “ایمن” در ذهن بسیاری از زنان نقش بسته بود، اما ظهور و گسترش استفاده از کاپ‌های قاعدگی، انتخاب‌های سنتی را به چالش کشیده است. انتخاب بین کاپ قاعدگی یا نوار بهداشتی، انتخابی میان دو رویکرد کاملاً متفاوت است: یکی مبتنی بر راحتیِ آشنا و دیگری مبتنی بر پایداری و استقلال بدنی.

کاپ قاعدگی

کاپ قاعدگی (Menstrual Cup) محصولی است که اگرچه ریشه‌های اختراع آن به اوایل قرن بیستم بازمی‌گردد، اما در دهه اخیر به عنوان نمادی از مدرنیسم در بهداشت زنان مطرح شده است. این وسیله قیفی‌شکل که عمدتاً از سیلیکون گرید پزشکی (Medical Grade Silicone)، لاتکس طبیعی یا الاستومر ترموپلاستیک (TPE) ساخته می‌شود، رویکردی کاملاً متفاوت نسبت به جریان قاعدگی دارد. در حالی که محصولات سنتی بر پایه “جذب” مایعات طراحی شده‌اند، فلسفه کاپ بر مبنای “جمع‌آوری” استوار است. این تمایز بنیادین، سرآغاز تمام تفاوت‌هایی است که در تجربه کاربری، ایمنی و بهداشت مشاهده می‌شود.

پیش از پرداختن به نحوه استفاده از کاپ قاعدگی، باید گفت که کاپ‌ها از منظر طراحی مهندسی، دارای ساختاری هوشمندانه هستند. لبه بالایی (Rim) ضخیم‌تر و مقاوم‌تر است تا پس از ورود به کانال واژن باز شود و با دیواره‌ها یک مهر و موم (Seal) ایجاد کند. این مهر و موم، که ناشی از ایجاد فشار منفی خفیف است، مانع از نشت خون به بیرون می‌شود و همزمان کاپ را در جای خود ثابت نگه می‌دارد. بدنه کاپ نرم‌تر طراحی شده تا با آناتومی واژن سازگار شود و دنباله (Stem) آن، که می‌تواند به اشکال مختلفی مثل میله‌ای، حلقه‌ای یا توپی باشد، به کاربر در پیدا کردن انتهای کاپ برای خارج کردن آن کمک می‌کند.

مواد به کار رفته در ساخت این کاپ‌ها، به‌ویژه سیلیکون پزشکی، خنثی و غیرواکنش‌گر هستند. این بدان معناست که برخلاف الیاف پنبه یا مواد شیمیایی جاذب در نوار بهداشتی، سیلیکون هیچ تعاملی با مخاط واژن ندارد، رطوبت طبیعی محیط را جذب نمی‌کند و بستری برای رشد باکتری‌ها فراهم نمی‌آورد.

مکانیسم اثر و فیزیولوژی کاپ قاعدگی

وقتی کاپ در واژن قرار می‌گیرد، پایین‌تر از دهانه رحم (سرویکس) می‌نشیند. برخلاف تصور رایج، کاپ نباید آنقدر بالا برود که دهانه رحم را بپوشاند یا دور آن فیکس شود، هرچند در افرادی با سرویکس پایین، ممکن است کاپ عملاً دور سرویکس را بگیرد. ظرفیت کاپ‌ها متغیر است و معمولاً بین ۱۰ تا ۳۸ میلی‌لیتر مایع را در خود جای می‌دهند. برای درک بهتر این حجم، باید بدانیم که یک نوار بهداشتی یا تامپون معمولی تنها حدود ۵ تا ۱۰ میلی‌لیتر خون جذب می‌کند. این ظرفیت بالا، یکی از دلایل اصلی راحتی کاپ برای زنانی است که خونریزی شدید دارند و در جدال کاپ قاعدگی یا نوار بهداشتی، به سمت کاپ گرایش پیدا می‌کنند.

نوار بهداشتی

در سوی دیگر میدان، نوار بهداشتی (Sanitary Pad) قرار دارد؛ محصولی که برای چندین نسل، استاندارد بهداشت قاعدگی بوده است. نوار بهداشتی‌ها پدهای جاذبی هستند که در لباس زیر قرار می‌گیرند و وظیفه دارند خون خارج شده از بدن را جذب کنند. ساختار یک نوار بهداشتی مدرن بسیار پیچیده‌تر از تکه‌های پارچه‌ای است که در گذشته دورتر استفاده می‌کردند. این محصولات از چندین لایه م تشکیل شده‌اند:

۱. لایه رویی: لایه‌ای که مستقیماً با پوست در تماس است. این لایه معمولاً از منسوجات بافته‌نشده یا مواد مشبک پلیمری ساخته می‌شود تا مایع را به سرعت به لایه‌های زیرین منتقل کرده و حس خشکی ایجاد کند.

۲. هسته جاذب: قلب نوار بهداشتی است که از ترکیب خمیر چوب و پودرهای جاذب فوق‌قوی تشکیل شده است؛ موادی که می‌توانند صدها برابر وزن خود مایع جذب کنند و آن را به ژل تبدیل نمایند تا تحت فشار (مثلاً هنگام نشستن) مایع به بیرون نشت نکند.

۳. لایه زیرین: لایه‌ای نفوذناپذیر از جنس پلی‌اتیلن یا پلی‌پروپیلن که مانع از عبور خون به لباس زیر می‌شود.

تنوع نوار بهداشتی و گستردگی بازار 

تنوع در دنیای نوار بهداشتی‌ها خیره‌کننده است. از پدهای بسیار نازک (Ultra-thin) برای روزهای سبک گرفته تا پدهای ضخیم و عریض مخصوص شب (Maxi/Overnight) و پدهای معطر یا حاوی عصاره‌های گیاهی. این تنوع پاسخی است به نیازهای متفاوت کاربران که ممکن است در انتخاب میان کاپ قاعدگی یا نوار بهداشتی دچار تردید شوند. راحتی استفاده از نوار بهداشتی، به ویژه عدم نیاز به وارد کردن شیء خارجی به بدن، آن را به گزینه‌ای امن و بدون استرس برای بسیاری از زنان، به‌ویژه نوجوانان در سنین بلوغ، تبدیل کرده است.

با این حال، مکانیسم عملکرد نوار بهداشتی ذاتاً با چالش‌هایی روبروست. خون خارج شده از بدن در فاصله زمانی خروج تا جذب شدن توسط پد، در معرض هوا قرار می‌گیرد. این اکسیداسیون منجر به تجزیه هموگلوبین و ایجاد بوی خاصی می‌شود که بسیاری از زنان آن را ناخوشایند می‌دانند. علاوه بر این، محیط گرم و مرطوبی که پد پلاستیکی ایجاد می‌کند، می‌تواند میکرواقلیم ناحیه تناسلی را تغییر داده و زمینه را برای رشد باکتری‌های بی‌هوازی و قارچ‌ها فراهم کند.

مزایا کاپ قاعدگی

طرفداران کاپ قاعدگی اغلب با شور و اشتیاق از تجربه‌ی خود صحبت می‌کنند و آن را “تغییر دهنده زندگی” می‌دانند. اما آیا این ادعاها پایه علمی دارد؟ وقتی بحث کاپ قاعدگی یا نوار بهداشتی مطرح می‌شود، کاپ‌ها در چندین جبهه کلیدی پیروزی‌های قاطعی به دست می‌آورند.

پایداری زیست‌محیطی

شاید قدرتمندترین استدلال برای انتخاب کاپ، اثرات زیست‌محیطی آن باشد. در دنیایی که با بحران زباله‌های پلاستیکی دست و پنجه نرم می‌کند، محصولات قاعدگی یک‌بار مصرف سهم قابل توجهی در آلودگی دارند. برآورد می‌شود که هر فرد قاعده‌مند در طول دوران باروری خود حدود ۱۱۰۰۰ تا ۱۲۰۰۰ محصول یک‌بار مصرف استفاده می‌کند. این محصولات، که ۹۰ درصد مواد تشکیل‌دهنده‌شان پلاستیک است، قرن‌ها در طبیعت باقی می‌مانند.

در مقابل، یک کاپ قاعدگی واحد می‌تواند تا ۱۰ سال مورد استفاده قرار گیرد. تحقیقات نشان می‌دهند که اثرات زیست‌محیطی (شامل مصرف آب، انرژی و تولید زباله) یک کاپ قاعدگی در طول یک سال، کمتر از ۱/۵ درصد اثرات زیست‌محیطی نوار بهداشتی یا تامپون است.

«یک ارزیابی زیست‌محیطی اخیر نشان داد که در طول یک سال، اثرات زیست‌محیطی استفاده از کاپ قاعدگی برابر با کمتر از ۱/۵ درصد اثرات زیست‌محیطی یک محصول یک‌بار مصرف است، در حالی که تنها ۱۰ درصد هزینه آن‌ها را در بر دارد.»

“A recent environmental assessment found that over one year, the environmental impact of a menstrual cup was equal to less than 1.5% of the environmental impact of a disposable product, at only 10% of the cost of disposables.”

به نقل از National Institutes of Health (NIH) 

این تفاوت فاحش، انتخاب کاپ قاعدگی بهتر است یا نوار بهداشتی را برای افراد دغدغه‌مند محیط زیست بسیار ساده می‌کند. حتی اگر آب مصرفی برای شستشوی کاپ را در نظر بگیریم، باز هم ردپای اکولوژیک آن قابل مقایسه با حجم عظیم پنبه کشت‌شده، پلاستیک تولیدشده و سوخت مصرف‌شده برای حمل و نقل میلیاردها نوار بهداشتی نیست.

صرفه اقتصادی کاپ قاعدگی یا نوار بهداشتی

از منظر اقتصادی، کاپ قاعدگی یک برنده بی چون و چراست. هزینه اولیه خرید یک کاپ باکیفیت ممکن است بین ۴۰۰۰۰۰ تا ۲۵۰۰۰۰۰ تومان (بسته به برند و کشور) باشد. در نگاه اول، پرداخت این مبلغ در مقایسه با قیمت یک بسته نوار بهداشتی زیاد به نظر می‌رسد. اما این یک خطای محاسباتی است. زنی که از نوار بهداشتی استفاده می‌کند، باید هر ماه این هزینه را تکرار کند. استفاده از کاپ می‌تواند تا ۹۵ درصد هزینه‌های مربوط به مدیریت قاعدگی را در طول زمان کاهش دهد. در واقع، نقطه سربه‌سر برای خرید کاپ معمولاً کمتر از ۶ ماه است؛ یعنی پس از ۶ ماه، هر بار استفاده از کاپ عملاً رایگان تمام می‌شود، در حالی که خرید نوار بهداشتی هزینه‌ای بی‌پایان است.

حفظ میکروبیوم و کاهش عفونت‌ها

یکی از جذاب‌ترین یافته‌های اخیر در مورد کاپ قاعدگی یا نوار بهداشتی، تاثیر آن‌ها بر فلور واژن است. واژن سالم میزبان جمعیت بزرگی از لاکتوباسیل‌ها است که با تولید اسید لاکتیک، محیط را اسیدی نگه داشته و از رشد باکتری‌های بیماری‌زا جلوگیری می‌کنند. نوار بهداشتی‌ها با ایجاد محیط مرطوب و مسدود کردن جریان هوا، و تامپون‌ها با جذب رطوبت طبیعی، می‌توانند این تعادل را بر هم بزنند.

استفاده‌کنندگان از کاپ قاعدگی در مقایسه با سایر گروه‌ها، شیوع کمتری از واژینوز باکتریایی (BV) دارند و جمعیت لاکتوباسیل‌های مفید در واژن آن‌ها بیشتر حفظ می‌شود. سیلیکون کاپ هیچ ماده شیمیایی آزاد نمی‌کند و pH واژن را تغییر نمی‌دهد. این یعنی در درازمدت، استفاده از کاپ می‌تواند به سلامت کلی دستگاه تناسلی کمک کند.

ظرفیت بالا و آزادی عمل 

ظرفیت بالای کاپ (تا ۳ برابر تامپون سوپر) به معنای دفعات کمتر تخلیه است. این ویژگی برای زنانی که در مشاغل سخت کار می‌کنند، پزشکان، جراحان، یا کسانی که در سفر هستند، حیاتی است. شما می‌توانید کاپ را تا ۱۲ ساعت در بدن نگه دارید، که به معنای خوابی آسوده در تمام طول شب بدون نگرانی از نشت یا نیاز به بیدار شدن برای تعویض پد است.

 «کاپ‌های قاعدگی گزینه‌ای ایمن برای مدیریت قاعدگی هستند و به صورت بین‌المللی استفاده می‌شوند… میزان نشت در کاپ‌های قاعدگی مشابه یا کمتر از پدها و تامپون‌های یک‌بار مصرف بوده است.»

” menstrual cups are a safe option for menstruation management and are being used internationally… Leakage was similar or lower for menstrual cups than for disposable pads or tampons.”

به نقل از  The Lancet Public Healt

معایب کاپ قاعدگی

با وجود تمام مزایا، کاپ قاعدگی محصولی بی‌نقص نیست و چالش‌های خاص خود را دارد. نادیده گرفتن این چالش‌ها در بحث کاپ قاعدگی یا نوار بهداشتی ناعادلانه خواهد بود.

دشواریِ یادگیری و چالش‌های آناتومیک در کاپ قاعدگی بیشتر است یا نوار بهداشتی؟

شاید بزرگترین مانع برای پذیرش کاپ، دشواری یادگیری استفاده از آن باشد. برخلاف نوار بهداشتی که استفاده از آن ساده است، کاپ نیاز به شناخت بدن و تمرین دارد. کاربر باید یاد بگیرد چگونه کاپ را تا کند (با روش‌هایی مثل C-fold، Punch-down یا 7-fold)، چگونه آن را با زاویه مناسب وارد کند و چگونه مطمئن شود که کاپ در داخل باز شده و مهر و موم ایجاد کرده است. بسیاری از کاربران در ماه‌های اول با نشت مواجه می‌شوند که اغلب ناشی از جایگذاری نادرست است. احساس ناامیدی در دوره‌های اول استفاده رایج است و برخی افراد ممکن است پیش از تسلط بر تکنیک، استفاده از آن را رها کنند.

معضل سرویس‌های بهداشتی عمومی؛ کاپ قاعدگی یا نوار بهداشتی؟

تخلیه کاپ در یک توالت عمومی می‌تواند تجربه‌ای استرس‌زا باشد. اگر کابین توالت دارای سینک اختصاصی نباشد، کاربر مجبور است کاپ خونی را خارج کند، آن را با دستمال پاک کند یا با بطری آب همراه خود بشوید و دوباره با دست‌های خونی جاگذاری کند. این فرآیند نیازمند سطح بالایی از راحتی با بدن و مایعات بدن است که برای همه خوشایند نیست. ترس از افتادن کاپ در کاسه توالت یا دیده شدن دستان خونی توسط دیگران، از نگرانی‌های رایج کاربران است.

تداخل کاپ قاعدگی با IUD

یکی از بحث‌برانگیزترین موضوعات در مورد کاپ قاعدگی یا نوار بهداشتی، ایمنی کاپ برای افرادی است که از دستگاه داخل رحمی (IUD) استفاده می‌کنند. مکانیسم عمل کاپ بر پایه ایجاد مکش است. هنگام خارج کردن کاپ، اگر این مکش (مهر و موم) به درستی شکسته نشود، نیروی حاصل می‌تواند باعث جابجایی یا حتی خروج IUD شود. همچنین احتمال گیر کردن نخ‌های IUD به لبه کاپ وجود دارد.

محدودیت‌های آناتومیک خاص کاپ قاعدگی

برخی شرایط آناتومیک می‌توانند استفاده از کاپ را دشوار کنند. زنانی که دارای رحم کج یا رتروورسه هستند، ممکن است در پیدا کردن زاویه مناسب برای جاگذاری کاپ مشکل داشته باشند و بیشتر دچار نشتی شوند. همچنین افرادی که دهانه رحم (سرویکس) بسیار پایینی دارند، ممکن است کاپ‌های استاندارد برایشان خیلی بلند باشد و نیاز به مدل‌های کوتاه یا دیسک‌های قاعدگی داشته باشند. افتادگی ارگان‌های لگنی نیز می‌تواند باعث شود کاپ به درستی در جای خود نماند.

مزایای نوار بهداشتی

در دنیایی که تکنولوژی‌های جدید هر روز معرفی می‌شوند، بقای نوار بهداشتی به عنوان محصول شماره یک بازار، نشان‌دهنده نقاط قوت غیرقابل انکار آن است. در پاسخ به اینکه کاپ قاعدگی بهتر است یا نوار بهداشتی، نوار بهداشتی برای بسیاری همچنان برنده مطلق است.

سادگی و دسترسی بی‌رقیب نوار بهداشتی

مهم‌ترین مزیت نوار بهداشتی، سادگی محض آن است. استفاده از آن نیاز به هیچ آموزشی ندارد. شما می‌توانید آن را در هر داروخانه، سوپرمارکت یا فروشگاه کوچکی در دورافتاده‌ترین نقاط دنیا پیدا کنید. این دسترسی آسان و عدم نیاز به مهارت، نوار بهداشتی را به گزینه‌ای عمومی تبدیل کرده است که برای همه زنان، صرف‌نظر از سطح سواد، سن یا توانایی فیزیکی، قابل استفاده است.

عدم تهاجم و ایمنی روانی در کاپ قاعدگی یا نوار بهداشتی؟

بسیاری از فرهنگ‌ها و افراد تابوهای سفت و سختی درباره وارد کردن اشیاء به داخل واژن دارند. برای دختران جوانی که تازه پریود شده‌اند یا زنانی که از نظر فرهنگی نگران پرده بکارت خود هستند، نوار بهداشتی یک حریم امن است. این محصول هیچ تماسی با اعضای داخلی بدن ندارد و هیچ نگرانی بابت “گم شدن” در بدن، درد هنگام دخول یا آسیب به بافت‌های داخلی ایجاد نمی‌کند. این ایمنی روانی برای بسیاری از کاربران ارزشی بالاتر از مزایای زیست‌محیطی یا اقتصادی کاپ دارد.

پایش بصری حجم خونریزی 

نوار بهداشتی به کاربر اجازه می‌دهد تا در هر لحظه با یک نگاه ساده (بدون نیاز به لمس یا ابزار خاصی) وضعیت خونریزی خود را بررسی کند. این “بازخورد بصری آنی” به زنان کمک می‌کند تا زمان دقیق تعویض را بدانند و از نشت ناگهانی جلوگیری کنند. در مقابل، کاپ قاعدگی مانند جعبه سیاهی است که تا زمان خارج شدن، اطلاعات دقیقی از میزان پر بودن آن در دست نیست. برای مثال در افرادی با مشکلات قاعدگی مانند قاعدگی نامنظم شاید سخت باشد که با کاپ به علائم پریود نامنظم خود پی ببرند.

تنوع نوار بهداشتی برای نیازهای خاص بیشتر است یا کاپ قاعدگی؟

نوار بهداشتی‌ها در مدل‌های بسیار متنوعی عرضه می‌شوند که می‌توانند نیازهای خاصی مثل خونریزی‌های بسیار شدید پس از زایمان (Lochia) را پوشش دهند. در دوران پس از زایمان که دهانه واژن حساس و ملتهب است و استفاده از محصولات داخلی ممنوع است، نوار بهداشتی تنها گزینه ایمن و راحت محسوب می‌شود.

معایب نوار بهداشتی

روی تاریک نوار بهداشتی‌ها، ترکیبی از آسیب‌های زیست‌محیطی، هزینه‌های پنهان و خطرات سلامتی است که اغلب به آن‌ها توجه نمی‌کنند.

فاجعه زیست‌محیطی پلاستیک

نوار بهداشتی‌های مدرن حاوی تا ۹۰ درصد پلاستیک هستند. لایه زیرین نفوذناپذیر، مواد سوپرجاذب پلیمری و بسته‌بندی‌های تکی، همگی از مشتقات نفتی هستند. هر نوار بهداشتی که دور انداخته می‌شود، حدود ۵۰۰ تا ۸۰۰ سال در محیط زیست باقی می‌ماند. وقتی این عدد را در میلیاردها نوار بهداشتی مصرف شده در سال ضرب کنیم، با کوهی از زباله‌های تجزیه‌ناپذیر روبرو می‌شویم که میکروپلاستیک‌های حاصل از آن‌ها وارد چرخه غذایی انسان و حیوانات می‌شود. در مقایسه کاپ قاعدگی یا نوار بهداشتی، نوار بهداشتی یک مجرم زیست‌محیطی تمام‌عیار است.

کاپ قاعدگی یا نوار بهداشتی سلامتی را به خطر می‌اندازد؟ 

تحقیقات اخیر پرده از حقیقتی نگران‌کننده برداشته‌اند: نوار بهداشتی‌ها ممکن است حاوی مواد شیمیایی مضری باشند. برای سفید کردن پنبه و الیاف سلولزی، از گاز کلر استفاده می‌شود که می‌تواند منجر به تولید دیوکسین شود؛ ماده‌ای که به عنوان آلاینده پایدار و سرطان‌زا شناخته می‌شود. علاوه بر این، وجود فتالات‌ها برای ایجاد انعطاف‌پذیری در پلاستیک‌ها و ترکیبات آلی فرار در چسب‌ها و مواد معطر، نگرانی‌هایی را درباره اختلالات هورمونی، مشکلات باروری و تغییر در مراحل چرخه قاعدگی
ایجاد کرده است. تماس طولانی‌مدت و مداوم پوست نازک و جاذب ناحیه تناسلی با این مواد، ریسکی است که هنوز ابعاد کامل آن مشخص نشده است.

مشکلات پوستی و بوی نامطبوع

درماتیت تماسی (Contact Dermatitis) و راش‌های پوستی یکی از شکایات شایع کاربران نوار بهداشتی است. سایش مداوم پد با کشاله ران، همراه با رطوبت حبس شده و حرارت بدن، محیطی ایده‌آل برای تحریک پوست و رشد قارچ‌ها ایجاد می‌کند. همچنین، خون جذب شده در پد پس از تماس با هوا اکسید شده و بوی ناخوشایندی تولید می‌کند که بسیاری از زنان برای پوشاندن آن به پدهای معطر روی می‌آورند، غافل از اینکه خودِ عطرها عامل اصلی تحریک و حساسیت هستند.

مقایسه کاپ قاعدگی و نوار بهداشتی

اکنون که با جزئیات هر دو محصول آشنا شدیم، بیایید آن‌ها را در یک مقایسه مستقیم و بی‌رحمانه قرار دهیم تا ببینیم در نهایت کاپ قاعدگی بهتر است یا نوار بهداشتی؟ جدول زیر تمام ابعاد کاپ قاعدگی یا نوار بهداشتی را مقایسه می‌کند:

نتیجه‌گیری؛ کاپ قاعدگی یا نوار بهداشتی؟

پاسخ به این سوال به ارزش‌های فردی شما بستگی دارد.

• اگر “راحتی آنی” و “بی‌دردسر بودن” برایتان مهم است و از لمس بدن خود ابا دارید، نوار بهداشتی برنده است.
• اگر “استقلال مالی”، “پایداری محیط زیست”، “سلامت واژن” و “سبک زندگی فعال” اولویت شماست، کاپ قاعدگی با فاصله زیاد برنده است.

روند جهانی نشان می‌دهد که با افزایش آگاهی، کفه ترازو به نفع کاپ‌ها سنگینی می‌کند. بسیاری از زنانی که سختیِ یادگیری اولیه را تحمل کرده‌اند، اذعان دارند که هرگز به دنیای مرطوب و پرزباله پدها بازنخواهند گشت.

منابع:  Cleveland Clinic Health – PMC – Helloclue – Mayo Clinic – Asan Cup