یائسگی مفهومی که اغلب با زنان و تغییرات هورمونی در دهههای میانسالیشان شناخته میشود، در دنیای مردان نیز نسخهای مشابه دارد که کمتر درباره آن صحبت شده است: «یائسگی مردانه» یا «اندروپوز» (Andropause). برخلاف زنان که یائسگی با قطع کامل چرخه قاعدگی و نشانههای نسبتا مشخص همراه میشود، تغییرات هورمونی مردان تدریجیتر و کمتر محسوس است، اما اثرات آن بر جسم و روان میتواند به همان اندازه مهم و قابل توجه باشد. کاهش تدریجی سطح تستوسترون، تغییرات خلقی، افت انرژی و حتی کاهش توانایی جنسی تنها بخشی از علائم این مرحلهی زندگی مردان هستند. این پدیده معمولا در میانسالی شروع میشود و میتواند بر سبک زندگی، روابط و سلامت کلی مردان تاثیر بگذارد. در این مقاله به بررسی دقیق یائسگی در مردان، سن شروع آن، علائم و راههای مدیریت این تغییرات میپردازیم تا درک روشنتری از این مرحله طبیعی زندگی فراهم شود.
یائسگی در مردان چیست؟
یائسگی در مردان به کاهش تدریجی سطح هورمون تستوسترون در طول زمان اشاره دارد. برخلاف زنان که علائم یائسگی در آنان با توقف کامل چرخه قاعدگی مشخص میشود، یائسگی مردان یک فرایند آرام و تدریجی است و معمولا بدون علامت ناگهانی رخ میدهد. این کاهش هورمونی میتواند باعث تغییرات جسمانی مانند کاهش توده عضلانی، افزایش چربی بدن و کاهش تراکم استخوان شود و همچنین اثراتی بر جنبههای روانی و عاطفی مانند کاهش انگیزه، تمرکز و تمایلات جنسی داشته باشد. اندروپوز یک فرایند طبیعی در زندگی مردان تلقی میشود و اگر چه ممکن است علائم آن متفاوت و نامحسوس باشد، آگاهی از آن به مدیریت بهتر سلامت و سبک زندگی کمک میکند.
علائم یائسگی در مردان
یائسگی مردانه ممکن است در قالب تغییرات ملایم و تدریجی بروز کند و اغلب با گذر زمان شدت پیدا میکند. این علائم میتوانند جنبههای جسمانی، جنسی و روانی زندگی را تحت تاثیر قرار دهند و در بسیاری از مردان به تدریج ظاهر شوند. در نتیجه تشخیص آنها نیازمند دقت است. مهمترین علائم عبارتند از:
- کاهش انرژی و خستگی مزمن: مردانی که سطح تستوسترون آنها کاهش یافته است، معمولا احساس خستگی بیشتری دارند و انرژی روزانهشان کاهش مییابد.
- مشکلات خواب: بیخوابی، سختی در به خواب رفتن یا بیدار شدن در نیمهشب از جمله مشکلات شایع است.
- تغییرات خلقی و روانی نوسانات خلقی، تحریکپذیری، احساس افسردگی، کاهش انگیزه و اعتماد به نفس، و همچنین دشواری در تمرکز یا حفظ حافظه کوتاهمدت دیده میشود.
- کاهش میل جنسی و عملکرد جنسی: کاهش تمایل جنسی، کاهش تعداد نعوظهای خودبهخودی (مثلا صبحگاهی) و اختلالات نعوظ (اختلال جنسی) از علائم رایج هستند.
- تغییر در ساختار بدن: کاهش توده عضلانی، افزایش چربی بدن (به ویژه در ناحیه شکم) و حتی رشد بافت سینه (ژنیکوماستی) گزارش شدهاند.
- کاهش تراکم استخوان: کاهش سطح تستوسترون میتواند منجر به کاهش تراکم استخوان شود که خطر شکستگی را بالا میبرد.
برخی مردان ممکن است عوارضی مثل کوچک شدن بیضه، کاهش موهای بدن یا موارد نادرتر مانند گرگرفتگی را تجربه کنند. همچنین مسائل شناختی و ذهنی شامل احساس «مه مغزی» (brain fog)، دشواری در تمرکز، حافظه ضعیفتر، کاهش اعتماد به نفس و انگیزه هم در برخی منابع به عنوان علائم یائسگی مردانه گزارش شدهاند.
سن یائسگی مردان چند سالگی است؟
کاهش سطح تستوسترون در مردان یک پدیده تدریجی محسوب میشود و یائسگی مردانه به معنای یک نقطه پایان ناگهانی نیست، بلکه روندی آهسته به شمار میرود. بنا بر منابع معتبر، این کاهش از حدود سن ۳۰ تا ۴۰ سالگی شروع میشود و به مرور ادامه پیدا میکند.
طبق منابع معتبر، سطح تستوسترون مردان پس از حدود ۴۰ سالگی به طور متوسط سالانه حدود یک درصد کاهش مییابد. با این حال، علائم معمولا در دهههای میانی عمر ظاهر میشوند؛ خیلی از مردان در اواخر دهه ۴۰ تا اوایل دهه ۵۰ زندگیشان ممکن است نشانههایی از یائسگی مردانه را تجربه کنند. برخی منابع نیز اشاره دارند که کاهش چشمگیرتر تستوسترون ممکن است در سنین بالاتر و با افزایش سن (مثلا تا ۶۰ یا بیشتر) رخ دهد.
علت یائسگی در مردان
یائسگی مردانه ناشی از ترکیبی از عوامل فیزیولوژیک و سبک زندگی محسوب میشود. اصلیترین علت آن کاهش تدریجی تولید تستوسترون در بیضهها با بالا رفتن سن است که تحت تاثیر تغییرات در محور هیپوتالاموس-هیپوفیز-گناد (HPG) قرار دارد.
علاوه بر پیری طبیعی، عوامل دیگر نیز میتوانند این روند را تسریع کنند، از جمله بیماری مزمن (مثل دیابت، مشکلات کبدی)، سبک زندگی ناسالم (چاقی، کمخوابی)، استرس و برخی داروها.
عوارض یائسگی در مردان
کاهش سطح تستوسترون در مردان با خود میتواند پیامدهای مختلفی داشته باشد که بر جنبههای جسمانی، روانی و سلامت عمومی تاثیر میگذارند:
- کاهش توده عضلانی و قدرت فیزیکی
- افزایش چربی بدن و تغییر در پخش چربی (مثلا چربی شکمی)
- کاهش تراکم استخوان و خطر بیشتر شکستگی استخوانی در بلندمدت
- مسائل جنسی مثل کاهش تمایل جنسی، اختلال نعوظ یا کاهش دفعات نعوظ خودبهخودی
- خستگی مداوم، کاهش انرژی، کاهش انگیزه و اعتماد به نفس
- تغییرات خلقی مانند افسردگی، تحریکپذیری و دشواری در تمرکز و حافظه
- اختلال خواب یا بیخوابی که میتواند کیفیت زندگی را کاهش دهد.
درمان یائسگی در مردان
درمان یائسگی مردانه عمدتا بر دو محور استوار است: درمان پزشکی و تغییر سبک زندگی. هدف این درمانها، کاهش علائم ناشی از کاهش تستوسترون، اختلالات هورمونی و بهبود کیفیت زندگی تلقی میشود. بسته به شدت علائم، سطح تستوسترون، وضعیت سلامت عمومی و تمایل بیمار، گزینههای مختلفی در نظر گرفته میشوند. در ادامه به تفصیل این گزینهها را بررسی میکنیم.
درمان جایگزینی تستوسترون (TRT)
یکی از رایجترین و اثباتشدهترین روشها برای درمان کاهش تستوسترون در مردان محسوب میشود. اگر آزمایش خون نشان دهد که سطح تستوسترون به طور قابلتوجهی پایین است و علائم بالینی مرتبط وجود دارد، پزشک ممکن است TRT را پیشنهاد دهد.
تزریقات ماهانه یکی از رایجترین راههاست. همچنین ژلهای تستوسترون که روزانه روی پوست اعمال میشوند، گزینه دیگری هستند. از مزایای TRT میتوان به بهبود انرژی، افزایش میل جنسی، بهبود خلقوخو، تقویت توده عضلانی و تراکم استخوان اشاره کرد.
با این اوصاف، فرایند TRT ممکن است عوارضی مانند احتباس مایعات، آکنه، افزایش گلبول قرمز، کاهش تولید اسپرم (که تاثیری بر باروری دارد)، کاهش اندازه بیضه، تشدید آپنه خواب، یا خطرات قلبی-عروقی را به همراه داشته باشد.
مردانی که TRT دریافت میکنند باید تحت نظارت منظم پزشک باشند (آزمایش خون برای سطح تستوسترون، شمارش گلبول قرمز، بررسی پروستات / PSA) تا ایمنی درمان تضمین شود. البته همه مردانی که با کاهش تستوسترون به خاطر پیری روبهرو هستند، به درمان نیاز ندارند. همچنین، برای مردانی که سابقه سرطان پروستات یا پستان دارند، یا کسانی که آپنه شدید خواب دارند، ممکن است TRT توصیه نشود.
درمان از طریق تغییر سبک زندگی
در بسیاری از موارد، بهبود سبک زندگی میتواند تاثیر زیادی داشته باشد، به ویژه وقتی کاهش تستوسترون ناشی از عوامل قابل تغییر جزئی باشد:
- ورزش منظم: تمرینات قدرتی به ویژه میتواند به افزایش سطح تستوسترون کمک کند.
- تغذیه مناسب: مصرف غذاهایی که به ترشح تستوسترون کمک میکنند (مثلا منابع مناسب روی / زینک) اهمیت دارد.
- خواب کافی: خواب ناکافی میتواند سطح تستوسترون را کاهش دهد، پس بهبود کیفیت خواب بسیار مهم است.
- مدیریت استرس: فشار روانی مزمن میتواند تاثیر منفی بر هورمونها داشته باشد، بنابراین تکنیکهای مدیریت استرس مانند مدیتیشن یا تنفس عمیق بسیار مفید هستند.
درمان یائسگی مردان در طب سنتی؛ آیا واقعا موثر است؟
در وبسایتهای مختلف در رابطه با تاثیر طب سنتی به واسطه گیاهان و مکملهای غیراستاندارد صحبتهای زیادی میشود؛ به ویژه برای درمان یائسگی مردانه. با این حال، این موارد همیشه با بررسی علمی همراه نیست به خصوص در زمینه هورمونها.
برخی منابع غیرعلمی یا تجربی به استفاده از گیاهان و مکملهایی مثل جینسنگ، ماکا، روی (زینک) یا سایر داروهای گیاهی برای افزایش انرژی، بهبود میل جنسی یا حمایت از سطح تستوسترون اشاره میکنند. با این حال، در زمان فعلی شواهد قوی و موثقی وجود ندارد که ثابت کند درمانهای گیاهی یا «طب سنتی» به تنهایی میتوانند کاهش تستوسترون قابلتوجه (یائسگی مردانه) را به همان اندازه درمان جایگزینی تستوسترون (TRT) اصلاح کنند.
کارشناسان پزشکی در وضعیت کنونی، بیشتر به TRT یا تغییر سبک زندگی تکیه دارند؛ چرا که استفاده غیرکنترلشده از گیاهان یا مکملها میتواند خطراتی داشته باشد (تداخل با داروهای دیگر، اثرات جانبی نامعلوم، یا حتی تاخیر در مراجعه به پزشک). همچنین طب سنتی معمولا نظارتی همانند داروهای تجویزی ندارد.
بنابراین، درمانهای سنتی ممکن است به عنوان مکمل (نه جایگزین) برای سبک زندگی سالم مفید باشند، اما هیچ راه حل گیاهی یا سنتی معتمد و علمیشدهای در حال حاضر وجود ندارد که جایگزین TRT برای مردانی با کمبود تستوسترون بالینی شود؛ حداقل بر اساس شواهد معتبر پزشکی امروز. مردانی که علائم یائسگی مردانه دارند، باید در وهله اول با پزشک مشورت کنند، سطح تستوسترونشان را آزمایش دهند و گزینههای درمانی را بر اساس تشخیص و نیاز پزشکی دنبال کنند.
آیا TRT برای همه مردان مناسب است؟
به طور کلی تصمیم برای شروع TRT باید بر اساس تشخیص دقیق (آزمایش خون، ارزیابی بالینی) گرفته شود؛ این کار باید توسط پزشک متخصص (اندوکرینولوژیست یا اورولوژیست) انجام شود. مردانی که TRT دریافت میکنند نیاز به پایش منظم دارند تا عوارض احتمالی مثل افزایش تعداد گلبول قرمز، تغییرات پروستات یا تغییر شکل خلقوخو مدیریت شود.
از طرفی، TRT ممکن است برای مردانی که قصد دارند در آینده فرزند داشته باشند، چالشبرانگیز باشد، چون میتواند تولید اسپرم را کاهش دهد. بنابراین در چنین مواردی باید با پزشک درباره گزینهها صحبت شود. درمانهای جایگزین یا غیررسمی (طب سنتی، مکملها) میتواند به عنوان کمک مکمل در نظر گرفته شود، اما نباید بدون مشورت پزشک و بدون بررسی علمی به عنوان «درمان اصلی» تلقی شود.
یائسگی مردان؛ مرحلهای طبیعی که نباید نادیده گرفته شود
یائسگی مردان یک فرایند طبیعی و تدریجی است که اغلب از میانسالی آغاز میشود و تاثیرات جسمانی، جنسی و روانی قابل توجهی دارد. بسیاری از مردان، به دلیل تدریجی بودن علائم، متوجه این تغییرات نمیشوند و آنها را به خستگی یا فشار زندگی نسبت میدهند، اما آگاهی و شناخت درست میتواند تفاوت بزرگی در کیفیت زندگی ایجاد کند. کاهش تدریجی تستوسترون میتواند باعث کاهش انرژی، مشکلات خواب، تغییرات خلقی، کاهش میل جنسی و تغییرات بدن شود، اما با مدیریت مناسب، این علائم قابل کنترل هستند.
یکی از مهمترین نکات، توجه به درمانهای علمی و اثباتشده است. درمان جایگزینی تستوسترون (TRT) و تغییر سبک زندگی شامل ورزش منظم، تغذیه سالم، بهبود خواب و مدیریت استرس، بهترین روشهای موجود برای کاهش اثرات یائسگی مردانه هستند. در کنار این موارد، برخی از مردان به دنبال روشهای طب سنتی و گیاهی میروند، اما شواهد علمی نشان میدهد که این درمانها نمیتوانند جایگزین روشهای پزشکی باشند و تنها به عنوان مکمل مورد استفاده قرار میگیرند.
<p><p>شناخت علائم، بررسی سطح تستوسترون و مشاوره با پزشک متخصص، کلید حفظ سلامت در این دوره است. مردانی که به موقع اقدام میکنند، میتوانند انرژی، سلامت روان و کیفیت زندگی خود را حفظ کنند و از مشکلات طولانیمدت جسمانی و روانی جلوگیری کنند. به همین دلیل، یائسگی مردان نه یک تهدید، بلکه یک مرحله طبیعی زندگی تلقی میشود که با آگاهی و مدیریت صحیح، میتوان از آن عبور کرد و زندگی سالم و پویایی را ادامه داد.
با تمام این تفاسیر، مهم است که این موضوع از تابو خارج شود و مردان با اطلاعات درست و منابع علمی معتبر، از تغییرات طبیعی بدن خود آگاه باشند و برای سلامت جسمی و روانی خود برنامهریزی کنند. یائسگی مردان، یک هشدار برای مراقبت بیشتر از سلامت و ایجاد سبک زندگی پایدار است، نه پایان توانمندی یا انرژی.
منبع: Healthline – mayoclinic – nhs
