سنگ کلیه چیست؟ علائم، علل و راه‌های درمان و دفع

سنگ کلیه یکی از شایع‌ترین اختلالات دستگاه ادراری است که در اثر تجمع و رسوب مواد معدنی و نمکی در کلیه‌ها شکل می‌گیرد و می‌تواند با دردهای شدید، اختلال در دفع ادرار و علائم آزاردهنده دیگر همراه باشد. بروز این مشکل تحت‌تأثیر عواملی مانند کم‌آبی، رژیم غذایی نامناسب، زمینه ژنتیکی و برخی بیماری‌های متابولیک افزایش می‌یابد و در صورت عدم توجه، ممکن است عوارض جدی‌تری ایجاد کند. در این مطلب قصد داریم جزئیات علائم، دلایل ایجاد و روش‌های مؤثر برطرف کردن سنگ کلیه را توضیح دهم.

سنگ کلیه چیست؟

سنگ کلیه (سنگ کلیه به انگلیسی = Kidney Stone) یکی از شایع‌ترین اختلالات مجاری ادراری است که به‌صورت توده‌های سخت و متراکم از مواد معدنی و نمکی موجود در ادرار تشکیل می‌شود. در اصطلاح علمی، به این رسوبات سخت Renal Calculi یا Nephrolithiasis گفته می‌شود. هنگامی‌که غلظت برخی مواد مانند کلسیم، اگزالات، فسفات یا اسیداوریک در ادرار بالا می‌رود و حجم مایع کافی برای رقیق‌کردن آن وجود ندارد، این مواد کریستال‌سازی کرده و به‌تدریج یک «سنگ» را شکل می‌دهند. تشکیل سنگ کلیه می‌تواند در هر بخش از دستگاه ادراری رخ دهد، اما معمولاً در خود کلیه‌ها آغاز می‌شود.

اگرچه بسیاری از سنگ‌ها کوچک هستند و بدون ایجاد درد شدید دفع می‌شوند، اما برخی دیگر می‌توانند موجب انسداد مسیر ادرار، التهاب شدید و بروز دردهای ناگهانی و تیرکشنده شوند. وقتی سنگ در حال حرکت از کلیه به سمت حالب است، درد سنگ کلیه ممکن است در پهلو، کمر، شکم یا کشاله ران احساس شود و شدت آن معمولاً به اندازه‌ای است که بیمار را به اورژانس می‌کشاند. در برخی موارد، وجود سنگ‌های بزرگ یا قرار گرفتن آن‌ها در نقاط حساس دستگاه ادراری نیازمند جراحی سنگ کلیه یا روش‌هایی مانند سنگ‌شکنی است.

علائم سنگ کلیه چیست؟

سنگ کلیه علائم زیادی دارد. البته بسیاری از سنگ‌های کلیه در ابتدا بدون علامت هستند. یعنی فرد حتی متوجه وجود سنگ نمی‌شود. علائم معمولاً وقتی ظاهر می‌شوند که سنگ حرکت می‌کند. یعنی از کلیه خارج و وارد لوله های انتقال ادرار (هالب/هیتر) می‌شود. وقتی سنگ کلیه باعث تحریک یا انسداد مجاری ادراری شود، ممکن است مجموعه‌ای از علائم زیر بروز کنند:

• علائم اصلی و شایع
  • درد بسیار شدید و تیز در پهلو یا کمر و پشت. این درد گاهی ناگهانی آغاز می‌شود و به‌صورت امواجی (کولیک کلیوی) ادامه پیدا می‌کند. هر موج درد ممکن است چند دقیقه ادامه یابد؛ سپس فروکش کرده و دوباره بازگردد.
  • درد ممکن است به قسمت پایین شکم، کشاله ران یا حتی بخش تحتانی بدن راه یابد.
  • احساس سوزش یا درد هنگام ادرار کردن.
• تغییرات در ادرار و دفع
  • خون در ادرار (ادرار صورتی، قرمز یا قهوه‌ای) در اثر خراش دیواره مجاری ادراری توسط سنگ یا حرکت آن.
  • ادرار کدر، ابری یا بدبو، گاهی همراه با تغییر رنگ یا بوی ناخوشایند؛ مخصوصاً اگر با عفونت همراه باشد.
  • ممکن است فرد احساس کنند ادرار مکرر دارد یا ادرار خیلی کم دفع می‌شود.
• علائم عمومی سنگ کلیه
  • درد شدید کلیه و تحریک عصبی–گوارشی هنگام حرکت سنگ می‌تواند باعث تهوع شود.
  • اگر سنگ منجر به انسداد و عفونت ادراری یا کلیوی شود، ممکن است تب، لرز یا احساس ناخوشی عمومی پدیدار شود.
  • سنگ کلیه ممکن است باعث تحریک مجاری و اسپاسم شود؛ در نتیجه شاید فرد احساس نیاز مکرر به دفع داشته باشد یا نتواند راحت بنشیند.

توجه داشته باشید گاهی سنگ‌های بسیار کوچک بدون هیچ دردی دفع می‌شوند؛ یعنی اندازه سنگ یا محل آن لزوماً با شدت درد هم‌خوانی ندارد. همچنین با حرکت سنگ در مجاری ادراری، محل درد و علائم ممکن است تغییر کنند. مثلاً درد از پهلو به پایین شکم یا کشاله ران منتقل شود.

انواع سنگ کلیه

شناخت انواع سنگ کلیه نقش مهمی در انتخاب روش درمان، پیشگیری از تکرار سنگ و حتی تحلیل علت ایجاد آن دارد. هنگامی که بدانیم سنگ کلیه چیست و شامل چه ترکیباتی می‌شود، پزشک می‌تواند رژیم غذایی مناسب، داروهای لازم و روش‌های پیشگیری مؤثر را پیشنهاد دهد. حتی اگر فرد سنگ را دفع کند، بهتر است آن را نگه داشته و به پزشک تحویل دهد تا نوع آن دقیق بررسی شود. در ادامه، رایج‌ترین انواع سنگ کلیه را معرفی می‌کنیم.

1. سنگ‌های کلسیمی (Calcium Stones) – حدودا 80٪ سنگ‌ها از این دسته‌اند

شایع‌ترین نوع سنگ کلیه، سنگ‌های کلسیمی هستند که معمولاً از ترکیبات کلسیم اگزالات تشکیل می‌شوند. اگزالات ماده‌ای است که یا در کبد ساخته می‌شود یا از برخی غذاها مانند سبزیجات، میوه‌ها، آجیل و شکلات وارد بدن می‌شود. عواملی مانند مصرف زیاد ویتامین D، جراحی بای‌پس روده، اختلالات متابولیکی یا رژیم غذایی پر‌اگزالات می‌تواند احتمال این سنگ‌ها را افزایش دهد.

نوع دیگری از سنگ‌های کلسیمی، سنگ کلسیم فسفات است که بیشتر در افرادی با مشکلات متابولیک مانند اسیدوز توبولی کلیوی دیده می‌شود و گاهی با مصرف برخی داروهای میگرن یا تشنج مرتبط است.

2. سنگ‌های اسیداوریکی (Uric Acid Stones) – شامل 5 تا 10٪ سنگ‌ها می‌شوند

این نوع از سنگ کلیه معمولاً در افرادی شکل می‌گیرد که مایعات زیادی از دست می‌دهند (مثل اسهال مزمن)، جذب مواد غذایی در بدنشان مشکل دارد، یا رژیم‌های پرپروتئین مصرف می‌کنند. همچنین در مبتلایان به دیابت یا سندروم متابولیک شایع‌تر است. عوامل ژنتیکی نیز می‌توانند فرد را مستعد ایجاد سنگ‌های اسیداوریکی کنند. این سنگ‌ها گاهی با درد سنگ کلیه ناگهانی و شدید همراه‌اند.

3. سنگ‌های عفونی یا استرووایت (Struvite Stones) – شامل 10٪ سنگ‌ها می‌شوند

این سنگ‌ها در پاسخ به عفونت‌های ادراری (UTI) تشکیل می‌شوند و می‌توانند بسیار سریع و بی‌هشدار رشد کنند. سنگ‌های استرووایت ممکن است بدون علائم واضح باشند، اما در صورت بزرگ شدن، سبب انسداد، درد و علائم سنگ کلیه می‌شوند. این نوع معمولاً نیاز به درمان جدی‌تری مانند جراحی دارد.

4. سنگ‌های سیستینی (Cystine Stones) – فقط 1٪ سنگ‌ها از این دسته‌اند

سنگ‌های سیستینی نادر هستند و معمولاً در افرادی ایجاد می‌شوند که یک بیماری ژنتیکی به نام سیستینوری دارند. در این حالت کلیه مقدار زیادی سیستین دفع می‌کند و باعث تشکیل سنگ‌های مکرر و دردناک می‌شود.

دلایل بروز سنگ کلیه

بر اساس گزارش‌های معتبر پزشکی، سنگ کلیه معمولاً یک دلیل واحد و مشخص ندارد؛ بلکه مجموعه‌ای از عوامل محیطی، تغذیه‌ای و متابولیک زمینه ایجاد آن را فراهم می‌کنند. زمانی که غلظت مواد بلور‌ساز در ادرار بیش از حد افزایش یابد، کلیه‌ها در رقیق‌سازی آن‌ها ناتوان می‌شوند. این مواد شامل کلسیم اگزالات، کلسیم فسفات و اسید اوریک هستند؛ موادی که نقش اصلی را در شکل‌گیری انواع سنگ کلیه بر عهده دارند.

در شرایط طبیعی، بدن دارای ترکیباتی است که از چسبیدن این بلورها به یکدیگر جلوگیری می‌کند. اما کاهش سطح این عوامل محافظتی که می‌تواند در اثر کم‌آبی مزمن، مصرف غذاهای پرنمک و پرپروتئین، تعریق زیاد، اختلالات متابولیک یا سابقه خانوادگی رخ دهد، شرایط را برای تجمع تدریجی بلورها فراهم می‌کند. این وضعیت، محیط کلیه را به بستری مناسب برای تشکیل سنگ تبدیل می‌کند و نهایتاً ساختارهای سختی شکل می‌گیرند که می‌توانند منجر به درد سنگ کلیه و سایر نشانه‌های بالینی شوند.

شناخت دقیق این مکانیسم‌ها کمک می‌کند بهتر بدانیم سنگ کلیه چه علائمی دارد، چه عواملی دشمن سنگ کلیه محسوب می‌شوند، و چرا برخی بیماران در دوران خاصی مانند بارداری بیشتر در معرض این مشکل قرار می‌گیرند. این مبانی علمی همچنین در انتخاب روش‌های مناسب برای درمان سنگ کلیه کاربرد دارد؛ چه از طریق اصلاح رژیم غذایی و چه با بررسی نیاز احتمالی به جراحی سنگ کلیه در موارد پیچیده‌تر.

علائم سنگ کلیه در مردان و زنان

آناتومی مسیر ادراری در زنان و مردان متفاوت است؛ در مردان، حالب (لوله انتقال ادرار) مجاور ساختارهای تولیدمثلی مثل بیضه و مجرای اسپرم است، بنابراین وقتی سنگ حرکت می‌کند ممکن است درد به سمت کشاله ران یا بیضه‌ها تیر بکشد. در زنان، به‌خصوص اگر سنگ در حالب یا پایین‌تر قرار گیرد، درد و ناراحتی ممکن است در ناحیه زیر شکم، لگن یا اطراف مثانه حس شود و گاهی با مشکلات و شرایط زنانه (مثل عفونت ادراری یا قاعدگی) اشتباه گرفته شود. علاوه بر آن، زنان به دلیل احتمال بالاتر عفونت‌های مجاری ادراری، ممکن است علائم غیر اختصاصی‌تر مانند تکرر ادرار، سوزش ادرار یا ادرار کدر/بدبو را گزارش کنند، که تشخیص سنگ کلیه را سخت‌تر می‌کند.

همچنین در منابع علمی معتبر، علائم سنگ کلیه معمولاً به‌صورت کلی و با تمرکز بر درد پهلو یا کمر (‌Flank Pain) توصیف می‌شوند؛ یعنی درد عمدتاً در همان سمتی احساس می‌شود که سنگ در کلیه یا حالب قرار دارد. با این حال، بررسی منابعی مانند Patients و WebServices نشان می‌دهد که هیچ تفاوت علمیِ ثابت و معناداری میان علائم سنگ کلیه در سمت چپ و راست وجود ندارد. در واقع، ماهیت و شدت علائم بیشتر به محل دقیق قرارگیری سنگ (مثلاً در کلیه، در ابتدای حالب، در میانه حالب یا نزدیک مثانه) و حرکت یا گیر کردن آن بستگی دارد تا صرفاً سمت چپ یا راست بودن کلیه. بنابراین، تفاوت‌های علائمی که در برخی منابع عمومی ذکر می‌شود، بیشتر توصیفی و احتمالی است و پشتوانه علمی قطعی ندارد.

علا‌ئم سنگ کلیه در زنان

• درد در ناحیه پهلو یا کمر (‌Flank Pain)، که ممکن است به زیر شکم یا لگن نیز تیر بکشد. گاهی این درد با دردهای قاعدگی یا مشکلات زنانه اشتباه گرفته می‌شود.
• درد یا سوزش هنگام ادرار، به‌خصوص اگر سنگ پایین‌تر یا نزدیک مثانه باشد.
• تکرر ادرار، احساس نیاز مکرر به دفع ادرار یا دفع ادرار به مقدار کم که ممکن است با عفونت ادراری اشتباه شود.
• وجود خون در ادرار (ادرار صورتی، قرمز یا قهوه‌ای) هماچوری یا ادرار کدر/بدبو
• تهوع و استفراغ، به‌ویژه اگر سنگ باعث درد شدید یا تحریک عمومی شود.
• درد لگن یا پایین شکم، به دلیل تفاوت در محل و ساختار دستگاه ادراری زنان؛ در برخی موارد این درد با مشکلات زنانگی اشتباه گرفته می‌شود.
• احتمال بیشتر عفونت مجاری ادراری در زنان؛ در نتیجه ممکن است همراه با سنگ، نشانه‌هایی مثل تب، سوزش ادرار یا ادرار بدبو دیده شود.

علا‌ئم سنگ کلیه در مردان

• درد شدید یا تیز در پهلو یا پایین کمر (‌Flank Pain)؛ غالباً شروع ناگهانی و به‌صورت موجی (Renal Colic). ممکن است این درد به کشاله ران یا بیضه‌ها تیر بکشد.
• درد یا سوزش هنگام ادرار کردن؛ به خصوص اگر سنگ به مسیر خروجی ادرار نزدیک شود.
• وجود خون در ادرار (ادرار صورتی، قرمز یا قهوه‌ای) به دلیل خراش مجاری ادراری توسط سنگ.
• تکرر ادرار یا احساس نیاز مکرر به دفع ادرار؛ خصوصاً در صورت سنگ کوچک یا نزدیک مثانه.
• تهوع و استفراغ که بسیاری از افراد به‌خصوص هنگام درد شدید این علامت را گزارش می‌کنند.
• تب و لرز؛ به خصوص اگر همراه با سنگ، عفونت ادراری یا کلیوی رخ دهد.
• عدم توانایی در دفع ادرار یا درد مزمن در ارسال ادرار، در مواردی که سنگ مسیر ادرار را مسدود کرده باشد.

علائم افتادن سنگ کلیه در مثانه

سنگ کلیه ذرات سخت و جامدی هستند که از تجمع مواد معدنی و نمک‌های اضافی موجود در ادرار تشکیل می‌شوند. این سنگ‌ها ابتدا در کلیه ایجاد می‌شوند؛ اما سنگ کلیه چجوری دفع میشه؟ معمولاً پس از تشکیل، از طریق حالب وارد مثانه و در نهایت از مجرا دفع می‌شوند.

اما گاهی سنگ در مسیر گیر می‌کند؛ مخصوصاً زمانی که اندازه‌اش بزرگ باشد یا مجاری تنگ شوند. وقتی سنگ کلیه وارد مثانه می‌شود یا در آن گیر می‌کند، می‌تواند مجموعه‌ای از علائم خاص را ایجاد کند که در مردان و زنان ممکن است کمی متفاوت باشد. شناخت این علائم اهمیت زیادی دارد، زیرا درمان درد سنگ کلیه و جلوگیری از عوارض بعدی به تشخیص زودهنگام وابسته است. اما چرا این اتفاق رخ می‌دهد؟

• کم‌آبی
• تجمع املاح
• رژیم غذایی نامناسب
• ژنتیک
• عفونت‌ها
• بیماری‌های متابولیک

از جمله شایع‌ترین دلایل افتادن سنگ کلیه در مثانه هستند. اگر برایتان سوال است که سنگ کلیه چجوری دفع میشه باید بگوییم هنگام افتادن سنگ در مثانه، درد کشیدن زیاد جز فرایند طبیعی این اتفاق محسوب می‌شود. بنابراین سعی کنید تا حد امکان آب زیاد بنوشید و رژیم غذایی سالمی داشته باشید.

علائم سنگ کلیه در مثانه بسته به اندازه و محل قرارگیری سنگ می‌تواند از خفیف تا شدید باشد. برخی افراد هیچ نشانه‌ای ندارند، اما برخی دیگر با دردهای شدید و مشکلات ادراری مواجه می‌شوند.

علائم شایع افتادن سنگ کلیه در مثانه

• درد در نواحی زیر شکم، پهلو، کشاله ران، کمر و بیضه‌ها
• تکرر ادرار
• سوزش ادرار
• خون در ادرار
• تیره شدن رنگ ادرار
• قطع شدن جریان ادرار

برای سوزش ادرار می‌توانید از نکات مطلب درمان سوزش ادرار کمک بگیرید. اما اگر این بیماری ناشی از سنگ کلیه باشد، باید با روش‌های متفاوتی به درمان آن پرداخت.

علائم کمتر شایع افتادن سنگ کلیه در مثانه

• تهوع و استفراغ
• تب و لرز
• درد در ناحیه تناسلی مردان و زنان

اگرچه علائم سنگ کلیه در زنان و مردان تا حد زیادی مشابه است، اما تفاوت‌های ریزی دیده می‌شود. در جدول زیر می‌توانید این تفاوت‌ها را مشاهده کنید.

راه‌های تشخیص سنگ کلیه

تشخیص سنگ کلیه شامل مجموعه اقداماتی است که پزشک برای تعیین وجود سنگ، نوع آن و علت ایجاد آن انجام می‌دهد. این روند معمولاً با معاینه فیزیکی آغاز و بسته به شرایط فرد، آزمایش‌های تکمیلی درخواست می‌شود. مراحل اصلی تشخیص عبارت‌اند از:

1. آزمایش ادرار

ممکن است پزشک از بیمار بخواهد که طی 24 ساعت نمونه ادرار جمع‌آوری کند. این آزمایش مشخص می‌کند که بدن چه مقدار مواد معدنی سنگ‌ساز یا چه میزان ترکیبات پیشگیری‌کننده از تشکیل سنگ را دفع می‌کند. نتایج این آزمایش در تعیین علت سنگ و تنظیم برنامه پیشگیری از تشکیل سنگ‌های جدید اهمیت زیادی دارد.

2. آزمایش خون

آزمایش خون می‌تواند میزان کلسیم، اسید اوریک و سایر مواد مرتبط با تشکیل سنگ کلیه را بررسی کند. این اطلاعات به پزشک کمک می‌کند تا وضعیت عملکرد کلیه‌ها را ارزیابی کرده و در صورت وجود اختلالات متابولیک، آن‌ها را شناسایی کند.

3. تصویربرداری

روش‌های تصویربرداری نقش کلیدی در تشخیص دقیق سنگ کلیه دارند، از جمله:

• سی‌تی اسکن (CT Scan): دقیق‌ترین روش برای شناسایی سنگ در دستگاه ادراری است و می‌تواند سنگ‌های بسیار کوچک، به‌ویژه سنگ‌های اسید اوریکی، را نیز نشان دهد.
• سونوگرافی (Ultrasound): روشی غیرتهاجمی‌تر و بدون اشعه است و اغلب برای ارزیابی اولیه یا در دوران بارداری استفاده می‌شود.
• رادیوگرافی ساده شکم (KUB X-ray): امروزه کمتر استفاده می‌شود، زیرا ممکن است سنگ‌های کوچک را نشان ندهد.

۴. آنالیز سنگ

در صورتی که بیمار سنگ را دفع کند، معمولاً از او خواسته می‌شود که ادرار را از صافی عبور دهد تا سنگ گرفته شود. سپس این سنگ در آزمایشگاه از نظر ترکیب شیمیایی بررسی می‌شود. این تحلیل به پزشک کمک می‌کند علت ایجاد سنگ را تشخیص داده و راهکارهای پیشگیری را دقیق‌تر تعیین کند.

5. آزمایش ژنتیک

برخی بیماری‌های ارثی نادر باعث افزایش احتمال تشکیل سنگ کلیه می‌شوند؛ مانند سیستینوری یا هایپراُکسالوری اولیه. اگر پزشک احتمال وجود چنین اختلالاتی را مطرح کند، ممکن است آزمایش‌های ژنتیک برای تشخیص قطعی توصیه شود.

د‌ر‌مان سنگ کلیه

سنگ کلیه درمان زیادی دارد. اما روش‌های درمان سنگ کلیه بسته به نوع سنگ، اندازه آن، محل قرارگیری و علت ایجاد متفاوت است. انتخاب شیوه درمانی بر اساس ارزیابی پزشک و شرایط بالینی بیمار انجام می‌شود.

1. د‌ر‌مان سنگ‌های کوچک و بدون علائم شدید

در بسیاری از موارد، سنگ‌های کوچک بدون نیاز به جراحی از طریق ادرار دفع می‌شوند. اقدامات رایج برای کمک به دفع این سنگ‌ها عبارت‌اند از:

• افزایش مصرف مایعات

نوشیدن روزانه حدود ۲ تا ۳ لیتر آب به رقیق شدن ادرار، افزایش حجم آن و سهولت در دفع سنگ کمک می‌کند. مگر آنکه پزشک محدودیت مایعات اعلام کند، مصرف آب تا رسیدن به ادرار شفاف یا نزدیک به شفاف توصیه می‌شود.

• داروهای مُسکن

عبور سنگ حتی اگر کوچک باشد می‌تواند درد خفیف تا شدید ایجاد کند. پزشک ممکن است مسکن‌های غیرتجویزی مانند ایبوپروفن و ناپروکسن سدیم را پیشنهاد کند. در صورت درد شدید، ممکن است نیاز به داروهای تزریقی در اورژانس باشد.

• داروهای کمک‌کننده به دفع سنگ (آلفابلوکرها)

برخی داروها با شل‌کردن عضلات حالب باعث می‌شوند سنگ با درد کمتر و سرعت بیشتر دفع شود. مانند تامسولوسین (Tamsulosin) و ترکیب دوتاستراید/تامسولوسین (Jalyn).

2. درمان سنگ‌های بزرگ یا سنگ‌هایی که باعث علائم شدید می‌شوند

سنگ‌هایی که اندازه آن‌ها بزرگ است، موجب انسداد ادراری، خونریزی، آسیب کلیه یا عفونت مکرر می‌شوند و نیازمند درمان‌های پیشرفته‌تر هستند.

• سنگ‌شکنی با امواج ضربه‌ای (ESWL)

در این روش غیرتهاجمی، امواج صوتی با انرژی بالا سنگ را به قطعات ریز تبدیل می‌کنند. مدت درمان حدود 45 تا 60 دقیقه است و معمولاً نیاز به داروی ضد درد یا آرام‌بخش دارد. وجود خون در ادرار، کبودی در ناحیه شکم یا پشت، و درد هنگام عبور قطعات سنگ، از جمله عوارض طبیعی این روش درمانی است.

• جراحی سنگ کلیهبرداشت سنگ از راه پوست (PCNL)

برای سنگ‌های بسیار بزرگ یا مواردی که ESWL مؤثر نبوده، از نفرولیتوتومی از راه پوست استفاده می‌شود. در این روش جراح از طریق یک برش کوچک در پشت، ابزارهای تخصصی را وارد کلیه می‌کند. همچنین عمل تحت بیهوشی عمومی انجام و معمولاً بیمار 1 تا 3 روز در بیمارستان بستری می‌شود.

• برداشت سنگ با یورتِروسکوپی

برای سنگ‌های کوچکتر در حالب یا کلیه، جراح با استفاده از یک لوله باریک و مجهز به دوربین (یورتروسکوپ) از طریق مجرای ادرار وارد دستگاه ادراری می‌شود. سپس سنگ کلیه با ابزارهای ریز برداشته یا خرد می‌شود. در پایان معمولاً استنت حالب برای کاهش التهاب و کمک به بهبود قرار داده می‌شود. همچنین بسته به شرایط، بی‌حسی موضعی یا بیهوشی عمومی استفاده می‌شود.

3. جراحی سنگ کلیه (در اثر غدد پاراتیروئید)

برخی سنگ‌های کلسیم فسفات در اثر بیش‌فعالی غدد پاراتیروئید (Hyperparathyroidism) ایجاد می‌شوند. این غدد کوچک در اطراف تیروئید قرار دارند و تنظیم‌کننده سطح کلسیم خون هستند. اگر علت، تومور خوش‌خیم پاراتیروئید باشد، جراحی برداشت تومور موجب توقف تشکیل سنگ می‌شود. در صورتی که افزایش هورمون به علل دیگری باشد، درمان آن بیماری زمینه‌ای می‌تواند از تشکیل سنگ‌های جدید جلوگیری کند.

برای دفع سنگ کلیه چه بخوریم؟

برای دفع سنگ کلیه چه بخوریم؟ پرسش مهمی که پاسخ زیادی هم دارد. سنگ کلیه یکی از شایع‌ترین اختلالات دستگاه ادراری است و رژیم غذایی نقش بسیار مهمی در پیشگیری از تشکیل سنگ‌ها دارد. ایجاد سنگ کلیه معمولاً به دلیل تجمع و رسوب موادی مانند کلسیم، اگزالات، فسفر یا اسیداوریک در ادرار رخ می‌دهد. زمانی که این مواد بیش از حد در ادرار متمرکز شوند، به‌صورت بلورهای سخت و دردناک در کلیه یا مجاری ادراری تجمع پیدا می‌کنند. خبر خوب اینکه رعایت اصول تغذیه‌ای مناسب، هیدراته ماندن بدن و کاهش مصرف برخی مواد غذایی می‌تواند احتمال تشکیل سنگ را به‌طور قابل توجهی کاهش دهد.

چه غذاهایی برای سنگ کلیه خوب است؟

1. مصرف کافی مایعات

نوشیدن آب کافی مهم‌ترین عامل پیشگیری از سنگ کلیه است، زیرا باعث رقیق شدن ادرار و کاهش غلظت مواد سازنده سنگ می‌شود. نوشیدن حداقل 12 لیوان آب در روز توصیه می‌شود.

2. افزایش مصرف مرکبات

میوه‌های خانواده مرکبات حاوی سیترات هستند؛ ماده‌ای که به جلوگیری از تشکیل سنگ کمک می‌کند. بهترین منابع برای این منظور، لیمو، پرتقال و گریپ‌فروت هستند.

3. دریافت کافی کلسیم همراه با ویتامین D

کمبود کلسیم می‌تواند موجب افزایش جذب اگزالات در روده و در نتیجه تشکیل سنگ شود. بنابراین دریافت کلسیم کافی از طریق غذا ضروری است. منابع حیوانی کلسیم شامل موارد زیر می‌شوند؛

• شیر
• ماست
• پنیر

منابع گیاهی کلسیم هم عبارت‌اند از؛

• حبوبات
• سبزیجات برگ سبز تیره
• دانه‌ها
• توفو

همچنین در برنامه غذایی باید منابع ویتامین D وجود داشته باشد تا جذب کلسیم به‌درستی انجام شود. منابع ویتامین D شامل ماهی‌های چرب، قارچ و… هستند. بنابراین اگر با این پرسش مواجه شدید که برای دفع سنگ کلیه چه بخوریم، باید بدانید غذاهای متنوع و زیادی در دسترستان قرار دارد.

مواد غذایی و نوشیدنی‌هایی که باید از آن‌ها پرهیز کرد

از «برای دفع سنگ کلیه چه بخوریم» می‌رویم به غذاهایی که به هنگام ابتلا به این بیماری نباید پرهیز کنید. این غذاها شامل موارد زیر می‌شوند.

1. سدیم (نمک)

مصرف بیش از حد نمک باعث افزایش دفع کلسیم از طریق ادرار و تشکیل سنگ می‌شود. رعایت کردن نکات زیر در سبک زندگی و هنگام ابتلا به سنگ کلیه ضروری است.

• عدم افزودن نمک به غذا
• بررسی برچسب مواد غذایی
• پرهیز از غذاهای رستورانی و فست‌فود

2. پروتئین حیوانی

گوشت قرمز، مرغ، تخم‌مرغ و سایر منابع پروتئین حیوانی می‌توانند سطح اسیداوریک را بالا ببرند و مقدار سیترات را کاهش دهند. این دو عامل خطر تشکیل سنگ هستند. جایگزین‌های سالم پروتئین حیوانی شامل موارد زیر می‌شود؛

• کوینوآ
• توفو
• حمص
• دانه چیا
• ماست یونانی

3. غذاهای دارای اگزالات بالا

اگزالات با کلسیم در ادرار ترکیب می‌شود و سنگ می‌سازد. در صورت سابقه سنگ کلیه، باید مصرف این خوراکی‌ها محدود شود. خوراکی‌های پر اگزالات که باید از آن‌ها در هنگام ابتلا به سنگ‌ ‌کلیه‌ پرهیز کنید عبارت‌اند از؛

• شکلات
• چغندر
• مغزها
• چای
• ریواس
• اسفناج
• برگ چغندر
• سیب‌زمینی شیرین

اگر این مواد مصرف می‌شوند، بهتر است همراه کلسیم خورده شوند تا اگزالات در دستگاه گوارش به کلسیم متصل و کمتر به کلیه برسد.

4. نوشابه‌های کولا

کولا دارای فسفات زیاد است که خطر تشکیل سنگ را افزایش می‌دهد. چه سنگ کلیه داشته باشید و چه فرد سالمی باشید، خوردن نوشابه به هیچ عنوان به شما توصیه نمی‌شود.

5. قند افزوده

شکر، فروکتوز و شیرین‌کننده‌های صنعتی می‌توانند احتمال تشکیل سنگ کلیه را افزایش دهند. منابع رایج قند افزوده شامل موارد زیر می‌شود؛

• نوشابه
• آبمیوه صنعتی
• شیرینی‌ها
• سس‌ها

برای کاهش خطر عود سنگ کلیه، توصیه می‌شود کارهای زیر را حتما بعد از بهبودی و یا در جریان بهبودی انجام دهید؛

• مصرف حداقل ۱۲ لیوان آب در روز
• مصرف روزانه مرکبات
• خوردن غذاهای حاوی کلسیم همراه هر وعده
• محدودسازی پروتئین حیوانی
• کاهش نمک و قند
• پرهیز از مواد غذایی با اگزالات یا فسفات بالا
• پرهیز از مواد کم‌آب‌کننده مانند الکل

اصلاح رژیم غذایی و افزایش مصرف آب، نقش کلیدی در جلوگیری از تشکیل سنگ کلیه دارد. مصرف مرکبات، کلسیم کافی، کاهش نمک و محدودسازی پروتئین حیوانی از اصلی‌ترین راهکارهای پیشگیری هستند. رعایت این نکات برای افرادی که یک‌بار سنگ‌ ‌کلیه‌ داشته‌اند اهمیت بیشتری دارد، زیرا احتمال عود بیماری در آن‌ها بالا است.

صبحانه مناسب برای سنگ کلیه

انتخاب یک صبحانه مناسب برای سنگ کلیه نقش مهمی در پیشگیری از تشکیل سنگ کلیه دارد. رعایت چند اصل تغذیه‌ای ساده می‌تواند به کاهش غلظت مواد سنگ‌ساز در ادرار و تقویت عملکرد کلیه‌ها کمک کند.

• شروع صبح با نوشیدن مایعات: نوشیدن یک لیوان آب سرد یا گرم به افزایش حجم ادرار و کاهش غلظت مواد سنگ‌ساز کمک می‌کند. مصرف چای یا قهوه مشکلی ندارد، اما نباید جایگزین آب شود.
• تمرکز بر میوه‌های تازه و کم‌اگزالات: مصرف میوه‌ها گزینه‌ای سالم برای صبحانه است. اما باید از میوه‌های با اگزالات بالا پرهیز شود یا آن‌ها را محدود کرد. بهترین گزینه‌ها برای این منظور شامل
  • انبه
  • موز
  • هلو
  • آناناس
  • سیب
• و بدترین‌ها هم به دلیل اگزالات بالا، شامل موارد زیر می‌شوند؛
  • پرتقال
  • کیوی
  • تمشک
• دریافت کلسیم کافی در صبحانه: شیر گاو، ماست، ماست یونانی، پنیرهای کم‌نمک، از جمله غذاهای سالم برای صبحانه محسوب می‌شوند. شیر سویا، شیر بادام و شیر برنج اگزالات بالایی دارند و برای افراد مستعد سنگ کلیه توصیه نمی‌شوند.
• املت سبزیجات: با ترکیب تخم‌مرغ، سبزیجات، ریکوتا، فلفل دلمه‌ای می‌توان یک صبحانه مناسب برای سنگ کلیه درست کرد.
• اسموتی لیمو و بلوبری: با ترکیب ماست یا شیر، موز، بلوبری و لیمو می‌توان یک اسموتی سالم درست کرد که برای افراد دارای سنگ کلیه هیچ ضرری ندارد.
• پارفه ماست با هلو: ترکیب ماست، هلو، گرانولا کم‌قند، یک غذای بسیار خوشمزه به شما می‌دهد که اگزالات بسیار کمی دارد. همچنین حاوی کلسیم بسیار زیادی هم هست و یک صبحانه مناسب برای سنگ کلیه محسوب می‌شود.
• اوتمیل سیب: یک غذای پر از فیبر، کم‌نمک و خوشمزه که برای سلامتی عمومی بدن هم گزینه‌ی فوق‌العاده‌ای محسوب می‌شود. این غذا با ترکیب جو دوسر، شیر، سیب، دارچین به دست می‌آید.
• تخم کدو: تخم کدو برای کلیه مفید است. البته پیشنهاد می‌کنیم در مصرف آن در هنگام سنگ کلیه افراط نکنید.

غذاهایی که صبحانه برای سنگ کلیه نباید شامل شود

• شیرهای گیاهی با اگزالات بالا (بادام، سویا، برنج)
• آب‌میوه‌های صنعتی و پرقند
• شیرینی‌ها، کیک‌ها و نان‌های صنعتی
• غلات صبحانه شیرین
• اسموتی‌های آماده با افزودنی‌های قندی
• میوه‌های پر اگزالات به مقدار زیاد

چه زمانی به پزشک مراجعه کنیم؟

در صورت بروز سنگ‌ ‌کلیه‌، معمولاً بدن با مجموعه‌ای از علائم سنگ کلیه مانند درد پهلو، تهوع، سوزش ادرار یا وجود خون در ادرار هشدار می‌دهد. اگرچه در برخی موارد سنگ‌های کوچک ممکن است با افزایش مصرف مایعات و اصلاح رژیم غذایی دفع شوند، اما در شرایطی خاص مراجعه به پزشک ضروری است تا از پیشرفت عارضه و ایجاد آسیب به کلیه جلوگیری شود.

• درد شدید و مداوم که با مسکن‌های معمولی کنترل نمی‌شود.
• تب، لرز یا علائم عفونت همراه با درد سنگ کلیه
• وجود خون واضح در ادرار یا کاهش شدید حجم ادرار
• سابقه سنگ کلیه در بارداری یا بروز علائم جدید در این دوران
• ناتوانی در دفع سنگ پس از چند روز یا شک به گیر افتادن سنگ در مسیر ادراری
• بروز علائمی که نشان‌دهنده حرکت سنگ به مثانه باشد، مانند تکرر ادرار یا قطع‌ و وصل شدن جریان ادرار

توجه داشته باشید برخی از افراد برای درمان سنگ‌ ‌کلیه‌ به سراغ قویترین قرص دفع سنگ‌ ‌کلیه‌ می‌روند. به هیچ عنوان این قرص‌ها را بدون مشورت پزشک مصرف نکنید. حتما باید نوع سنگ‌ ‌کلیه‌، علت بروز آن و موارد مختلف توسط یک پزشک متخصص حرفه‌ای بررسی و سپس دارویی متناسب با آن تجویز و مصرف شود.

جمع‌بندی

در این مطلب به طور کامل و جامع به بررسی سنگ‌ ‌کلیه‌، انواع آن و همچنین روش‌های تشخیص، درمان و دفع آن پرداختیم. در جدول زیر می‌توانید نگاهی سریع به تمام آنچه که در این مطلب گفته شد بیندازید.

منبع: Mayo Clinic – Nyulangone – Healthline