در دنیای امروز، واژه «آیودی» (IUD) یکی از اصطلاحات رایج در حوزه سلامت زنان و پیشگیری از بارداری تلقی میشود. آیودی یک گزینه مطمئن و طولانیمدت برای جلوگیری از بارداری است، اما بسیاری از افراد نگران مشکلات احتمالی آن هستند؛ به ویژه «تکان خوردن آیودی» که میتواند موجب اضطراب و پرسشهای زیادی شود. در این مقاله قصد داریم به طور کامل آیودی را معرفی کنیم، نحوه عملکرد آن را بررسی کنیم، انواع مختلف آن را توضیح دهیم و مهمتر از همه، علائم تکان خوردن آیودی و راهکارهای مواجهه با آن را به شما آموزش دهیم.
آیودی چیست؟
آیودی (IUD) یا Intrauterine Device یک وسیله کوچک و T شکل است که داخل رحم قرار میگیرد تا از بارداری جلوگیری کند. این وسیله به دو دسته اصلی تقسیم میشود: آیودی مسی و آیودی هورمونی. آیودی مسی با آزاد کردن یونهای مس، محیط رحم را برای اسپرم نامساعد میکند و مانع لقاح میشود. آیودی هورمونی نیز با آزادسازی هورمون پروژستین، ضخامت دیواره رحم را تغییر داده و حرکت اسپرم و تخمک را محدود میکند، همچنین گاهی باعث کاهش تخمکگذاری میشود.
آیودی به عنوان یک روش پیشگیری بلندمدت شناخته میشود؛ طول عمر مفید آن بسته به نوع، بین ۳ تا ۱۰ سال متغیر است. این وسیله کوچک و غیرقابل مشاهده، پس از قرارگیری توسط پزشک، معمولا نیازی به مراقبت روزانه ندارد و یکی از ایمنترین گزینههای جلوگیری از بارداری در جهان محسوب میشود.
مزایای آیودی
در کنار نگرانیهایی که بعضی افراد درباره آیودی دارند، نباید فراموش کرد که آیودی در حال حاضر یکی از موثرترین و کمزحمتترین روشهای پیشگیری محسوب میشود که اجازه میدهد تا با دیدن اولین علائم بارداری به سادگی نگران نشوید. این دستگاه در واقع پس از کارگذاری دیگر نیازی به اقدام روزمره یا تصمیمگیری قبل از رابطه ندارد. در ادامه مزایای اصلی آیودی را با جزییات مشاهده میکنید:
- اثرگذاری بالا: آیودی جزو موثرترین روشهای پیشگیری از بارداری است: احتمال بارداری کمتر از ۱ درصد در سال است.
- طولانیمدت و پایدار: بسته به نوع آیودی، ماندگاری آن بین حدود ۳ تا ۱۰ سال است؛ این یعنی پس از کارگذاری، تا چند سال بدون نگرانی از بارداری میتوانید زندگی کنید.
- عدم نیاز به مراقبت روزمره: برخلاف قرص یا روشهای روزانه/هفتگی، آیودی نیاز به یادآوری، مصرف روزانه یا فعالیت خاصی ندارد. پس از کارگذاری، به راحتی به زندگی روزمره میتوانید بپردازید.
- قابل بازگشت بودن: اگر تصمیم بگیرید باردار شوید یا بخواهید روش پیشگیری را تغییر دهید، میتوان آیودی را به راحتی خارج کرد و باروری معمولا بلافاصله به حالت طبیعی بازمیگردد.
- گزینهای مناسب برای دوره طولانی: بدون دردسر برای افرادی که نمیخواهند هر ماه به قاعدگی یا قرص و مراجعه فکر کنند، آیودی یک گزینه مناسب و آرامشبخش محسوب میشود.
- کاهش مشکلات قاعدگی (در نوع هورمونی): برخی آیودیهای هورمونی میتوانند قاعدگی سنگین و دردناک را کاهش دهند، پریود را سبکتر یا کوتاهتر کنند و حتی در برخی افراد قاعدگی را متوقف کنند.
- گزینه غیرهورمونی (برای کسانی که نمیخواهند هورمون مصرف کنند): نوع «مسی» آیودی (بدون هورمون) نیز وجود دارد. این گزینه برای کسانی که ترجیح میدهند بدون تغییر هورمونی پیشگیری کنند، مناسب است.
- قابل استفاده در شرایط خاص (مثلا شیردهی): آیودی حتی در دوران شیردهی نیز – بسته به نوع – میتواند گزینهای مطمئن باشد.
- صرفهجویی در زمان و هزینه در بلندمدت: با توجه به دوام سالها و عدم نیاز به تهیه مداوم قرص یا وسایل دیگر، در بلندمدت گزینهای مقرون به صرفهتر محسوب میشود.
- حفظ کیفیت زندگی جنسی: پس از کارگذاری، دیگر نیازی به «برنامهریزی» قبل از رابطه یا اقدام خاصی نیست؛ چرا که آیودی همواره آماده است. این ویژگی برای کسانی که رابطه جنسی بدون دغدغه میخواهند، مفید به نظر میرسد.
عوارض آیودی
در کنار مزایای مهم آیودی، باید بدانیم که مانند هر روش پزشکی دیگر، IUD میتواند با برخی عوارض و ریسکها همراه باشد. هرچند بیشتر افراد بدون مشکل آن را تحمل میکنند، اما آگاهی از این عوارض به تصمیمگیری آگاهانه کمک میکند. در ادامه مهمترین عوارض و خطرات احتمالی IUD را با جزییات میبینید:
- درد و خونریزی در روزهای ابتدایی: پس از کارگذاری آیودی، بسیاری از زنان درد یا گرفتگی در ناحیه شکم و لگن را تجربه میکنند. همچنین لکهبینی یا خونریزی سبک بین دورهها ممکن است دیده شود. این علائم معمولا طی چند روز تا چند هفته کاهش مییابند و بدن به حضور آیودی عادت میکند.
- تغییر در الگوی قاعدگی: نوع آیودی مسی ممکن است باعث قاعدگی سنگینتر و دردناکتر شود، در حالی که نوع هورمونی میتواند علائم پریود نامنظم از خود نشان دهد و قاعدگی را نامنظم کند و در برخی افراد حتی باعث توقف موقت خونریزی شود.
- جابهجایی یا خارج شدن آیودی: در موارد نادر، آیودی ممکن است از جای خود جابهجا شود یا حتی کاملا خارج شود، به خصوص در ماههای اول. بررسی سیمهای آیودی (strings) و مراجعه به پزشک در صورت تغییر وضعیت ضروری است.
- عفونت یا التهاب لگن: احتمال اندک عفونت یا التهاب لگن بعد از کارگذاری وجود دارد، مخصوصا در افرادی که سابقه بیماری التهابی لگنی دارند. در صورت بروز درد شدید، تب یا ترشحات غیرعادی باید فورا به پزشک مراجعه شود.
- سوراخ شدن رحم (Perforation): سوراخ شدن دیواره رحم یک عارضه بسیار نادر اما جدی محسوب میشود که ممکن است در هنگام کارگذاری رخ دهد و در صورت بروز، نیاز به جراحی برای خارج کردن آیودی وجود دارد.
- بارداری در صورت شکست: روش هرچند احتمال بارداری با آیودی کمتر از ۱ درصد است، اما در صورت جابهجایی یا خارج شدن، امکان بارداری وجود دارد و احتمال بارداری خارج از رحم کمی افزایش پیدا میکند.
- عدم محافظت در برابر بیماریهای مقاربتی: آیودی فقط از بارداری جلوگیری میکند و محافظتی در برابر بیماریهای مقاربتی را ایجاد نمیکند؛ در صورت خطر، استفاده از کاندوم یا روشهای محافظتی دیگر توصیه میشود.
علائم تکان خوردن آیودی
گاهی ممکن است IUD شما از جای درستش در رحم تغییر مکان دهد یا حتی جزئی/کامل خارج شود؛ در این شرایط بدن یا تغییر وضعیت آیودی ممکن است علائم قابل توجهی نشان دهد. اگر بعد از کارگذاری IUD هر کدام از تغییرات زیر را مشاهده کردید، احتمال «تکان خوردن» وجود دارد و باید به پزشک مراجعه کنید.
- تغییر در احساس سیمهای آیودی (strings): وقتی آیودی در رحم قرار داده میشود، نخهای کوتاهی از آن تا دهانه رحم امتداد پیدا کرده و گاهی قابل لمس هستند. اگر در دورههایی که قبلا میتوانستید آنها را احساس کنید، حالا احساس نمیکنید، یا طولشان ناگهان کوتاهتر یا بلندتر شده، ممکن است آیودی جابهجا شده باشد.
- درد جدید، گرفتگی یا کرامپ لگنی/پایین شکم: انتقال یا خروج آیودی ممکن است باعث انقباضات رحم شود که به شکل درد یا گرفتگی خود را نشان میدهد، به خصوص اگر درد ناگهانی یا متفاوت از قبل باشد.
- خونریزی یا ترشحات غیرمعمول: اگر آیودی جابهجا شده باشد، ممکن است خونریزی ناگهانی، زیاد یا متفاوت از دورههای پیش رخ دهد؛ همچنین ممکن است ترشحات غیرطبیعی یا تغییر در الگوی قاعدگی دیده شود.
- احساس جسم سخت یا نوک پلاستیکی در واژن (در موارد جابهجایی یا خروج جزئی): اگر آیودی تا ناحیه دهانه رحم حرکت کند، ممکن است شما یا شریک جنسی در لمس یا رابطه جنسی متوجه آن شوید.
- کاهش یا ناپدید شدن اثر پیشگیری از بارداری، احتمال بارداری یا بارداری خارج از رحم: اگر آیودی در جای خود نباشد، دیگر کارایی کامل ندارد؛ بنابراین احتمال بارداری نامطلوب یا حتی حاملگی خارج از رحم افزایش پیدا میکند.
اگر هر کدام از این علائم را تجربه کردید – به ویژه درد شدید، خونریزی زیاد، یا ناتوانی در حس کردن نخها – بهترین کار مراجعه به متخصص زنان است. خودتان سعی نکنید آیودی را جا به جا کنید یا بیرون بکشید؛ این کار خطرناک است.
آیودی بهتر است یا آمپول سه ماهه؟
هر دو روش – IUD و آمپول سهماهه – جز روشهای «طولانیاثر معکوسشونده» (LARC) هستند، اما تفاوتهایی دارند که میتواند بر اساس سبک زندگی، خواستهها و حساسیت فرد انتخاب را تحت تاثیر بگذارد. در ادامه مقایسهای خواهیم داشت بر مزایا و معایب هر یک از روشها:
مزایا و محدودیتهای آمپول سهماهه
آمپول سهماهه با تزریق هورمون پروژستین عمل میکند؛ با جلوگیری از تخمکگذاری، غلیظ کردن مخاط دهانه رحم و تغییر پوشش داخلی رحم از بارداری جلوگیری میکند. برای استفاده از این روش، نیاز به «یادآوری روزانه» نیست، تنها هر ۱۲ تا ۱۴ هفته (۳ ماه) باید تزریق تکرار شود. اما ممکن است این روش عوارضی شامل بینظمی قاعدگی، خونریزی نامنظم یا قطع قاعدگی، تاثیرات هورمونی و در برخی موارد مسائل مربوط به وزن یا خونریزی داشته باشد.
مزایا و محدودیتهای IUD
IUD چه مسی و چه هورمونی بعد از کارگذاری تا چند سال (بسته به نوع) بدون نیاز به مراجعه مکرر یا یادآوری، محافظت از بارداری را فراهم میکند. پس از خارج کردن IUD، باروری معمولا سریع به حالت طبیعی بازمیگردد. در مقابل، IUD ممکن است عوارضی چون تغییر قاعدگی (به ویژه اگر مسی باشد)، درد یا گرفتگی لگن، احتمال – هر چند نادر – جابهجایی یا خروج (expulsion)، یا در موارد بسیار نادر سوراخ شدن رحم (perforation) داشته باشد.
در نتیجه، اگر دنبال روشی هستید که صرفا یک وسیله قرار دهید و به زندگی عادی مشغول شوید و نمیخواهید هر چند ماه به تزریق فکر کنید، IUD میتواند گزینه مناسبتری باشد. اگر به هر دلیلی نمیخواهید وسیله داخل رحم داشته باشید یا شرایطی دارید که IUD برایتان مناسب نیست (مثلا شرایط خاص پزشکی، تمایل به تنظیم هورمونی منظمتر)، آمپول سهماهه ممکن است انتخاب مناسبی باشد.
در عین حال، باید با متخصص زنان مشورت کنید تا با توجه به سبک زندگی، سلامت جسمی و نیازتان بهترین روش را انتخاب کنید؛ چون «بهترین» روش الزاما برای همه یکسان نیست.
ارتباط کاپ قاعدگی و آیودی
موضوع استفاده همزمان از کاپ قاعدگی و IUD بحثبرانگیز است: مطالعات و گزارشهایی وجود دارد که نشان میدهند احتمال جابهجایی یا خروج IUD در کسانی که از کاپ استفاده میکنند، ممکن است افزایش پیدا کند. تحقیقی از سال ۲۰۲۵ نشان داد که استفاده از کاپ قاعدگی به عنوان یک عامل مستقل میتواند با احتمال بیشتر «expulsion» یا جابهجایی IUD مرتبط باشد.
با این حال، شواهد قطعی و قوی – مثلا آزمایش تصادفی یا مطالعات بلندمدت – کم است؛ بنابراین نمیتوان با قطعیت گفت که «همه» کسانی که کاپ استفاده میکنند حتما IUDشان جابهجا میشود. برخی از متخصصان توصیه میکنند اگر کاپ استفاده میکنید و IUD دارید، هنگام درآوردن کاپ دقت کنید. همچنین حتما ماه اول پس از جاگذاری IUD، از کاندوم یا روش پشتیبان حین رابطه جنسی استفاده کنید.
نکات کلیدی که باید درباره IUD بدانید
IUD یکی از پرکاربردترین و موثرترین روشهای پیشگیری از بارداری در جهان به شمار میرود، که با توجه به تنوع انواع آن میتواند نیازهای متفاوت افراد را پاسخ دهد. این وسیله کوچک و T شکل، پس از کارگذاری در رحم، تا چند سال بدون نیاز به مراقبت روزمره از بارداری جلوگیری میکند و به همین دلیل بسیاری آن را روش «بگذار و فراموش کن» مینامند. همچنین برای پاسخ به این سوال که هنگام استفاده از آیودی کاپ قاعدگی بهتر است یا نوار بهداشتی، میتوانید مقاله مرتبط با آن را بخوانید تا مفصلتر مقایسه کنید.
با این حال، مانند هر روش پزشکی دیگر، IUD ممکن است با برخی عوارض همراه باشد. درد یا گرفتگی لگن، تغییر در الگوی قاعدگی، احتمال جابهجایی یا خروج IUD، و در موارد نادر سوراخ شدن رحم از جمله این عوارض هستند. دانستن علائم تکان خوردن IUD، مانند تغییر در طول یا وضعیت نخها، درد ناگهانی یا خونریزی غیرمعمول، کمک میکند تا به موقع به پزشک مراجعه شود و از بروز مشکلات جدی پیشگیری شود.
در مقایسه با روشهایی مانند آمپول سهماهه، IUD برای افرادی که دنبال یک روش بلندمدت، مطمئن و کمدغدغه هستند، گزینه مناسبتری است. اما کسانی که شرایط پزشکی خاصی دارند یا استفاده از وسیله داخل رحم برایشان راحت نیست، ممکن است آمپول سهماهه انتخاب بهتری باشد.
همچنین استفاده همزمان از کاپ قاعدگی و IUD نیازمند دقت و مراقبت است؛ چرا که احتمال جابهجایی IUD در مواردی که کاپ استفاده میشود مقداری افزایش پیدا میکند. بررسی منظم وضعیت IUD و مشورت با پزشک، ایمنی و اثربخشی روش را تضمین میکند. در نهایت، IUD یک ابزار پیشگیری بلندمدت، امن و قابل بازگشت است که با آگاهی و مراقبت صحیح، میتواند زندگی جنسی و سلامت زنان را با آرامش و امنیت همراه کند.
منبع: healthline – cleavelandclinic
