احساس کشیدگی، خارش و پوسته‌پوسته شدن در ناحیه پلک‌ها یک تجربه‌ی آزاردهنده و گاهی نگران‌کننده است. خشکی پشت پلک فراتر از یک ناراحتی سطحی، می‌تواند نشانه‌ای از یک وضعیت زمینه‌ای باشد که به توجه و مراقبت ویژه نیاز دارد. این عارضه که افراد زیادی با آن درگیر می‌شوند، بر کیفیت زندگی روزمره اثر می‌گذارد و نیازمند درک دقیقی از دلایل و روش‌های درمانی موثر است. در این مطلب به طور جامع به بررسی این مشکل، از تعریف و علائم آن گرفته تا راهکارهای درمانی خانگی و پزشکی می‌پردازیم.
خشکی پشت پلک چیست؟
خشکی پشت پلک به خودی خود یک بیماری مستقل به حساب نمی‌آید، بلکه مجموعه‌ای از علائم است که در اثر کمبود رطوبت یا التهاب در پوست این ناحیه حساس ظاهر می‌شود. پوست پلک‌ها به شکل قابل توجهی نازک‌تر و ظریف‌تر از سایر بخش‌های بدن است و شبکه‌ای غنی از رگ‌های خونی دارد. این ویژگی‌های منحصربه‌فرد، پلک‌ها را در برابر عوامل محرک خارجی و از دست دادن رطوبت بسیار آسیب‌پذیر می‌کند.
زمانی که پوست این ناحیه دچار التهاب می‌شود، که در دنیای پزشکی به آن درماتیت یا اگزما می‌گویند، سد دفاعی طبیعی آن ضعیف می‌شود. این سد دفاعی که وظیفه‌ی حفظ رطوبت و محافظت از لایه‌های زیرین پوست را بر عهده دارد، در صورت آسیب دیدن دیگر نمی‌تواند رطوبت را به خوبی در خود نگه دارد. در نتیجه، پوست خشک، قرمز، تحریک‌پذیر و ملتهب به نظر می‌رسد. بنابراین، احساسی که ما به عنوان خشکی پوست پشت پلک تجربه می‌کنیم، اغلب نتیجه‌ی یک فرآیند التهابی است که عملکرد طبیعی و سالم پوست را مختل کرده است.
خشکی پشت پلک چشم نشانه چیست؟
علائم خشکی پشت پلک ممکن است در افراد مختلف به شکل‌های متفاوتی بروز کند، اما معمولا شامل مجموعه‌ای از نشانه‌های مشخص است که به شناسایی مشکل کمک می‌کند. شناخت این علائم اولین قدم برای مدیریت صحیح این وضعیت و یافتن پاسخ سوال «برای خشکی پشت پلک چه کنیم» است.
- نشانه‌های ظاهری: یکی از بارزترین علائم، قرمزی یا ملتهب به نظر رسیدن پوست پلک‌هاست. این قرمزی ممکن است با پوسته‌پوسته شدن یا لایه‌برداری پوست همراه باشد که ظاهری شبیه به شوره سر ایجاد می‌کند. در موارد شدیدتر، تورم پلک‌ها نیز مشاهده می‌شود که می‌تواند ظاهر چشم‌ها را تغییر دهد و حتی باز و بسته کردن آن‌ها را دشوار کند.
- احساسات فیزیکی: خارش یکی از شایع‌ترین و آزاردهنده‌ترین علائم است. این حس فرد را به مالیدن چشم‌ها وادار می‌کند، در حالی که این کار خود باعث تشدید التهاب و بدتر شدن مشکل می‌شود. احساس سوزش یا گزگز نیز بسیار رایج است. برخی افراد نیز از احساس وجود یک جسم خارجی یا شن‌ریزه در چشم شکایت دارند که این علامت معمولا با خشکی خود چشم که می‌تواند همراه با خشک شدن پشت پلک باشد، ارتباط دارد.
- علائم عملکردی: در بعضی موارد، به خصوص هنگام بیدار شدن از خواب، پلک‌ها به دلیل ترشحات خشک شده به یکدیگر می‌چسبند. افزایش غیرارادی دفعات پلک زدن، حساسیت به نور و حتی تاری دید موقتی که با پلک زدن بهبود پیدا می‌کند، از دیگر نشانه‌هایی هستند که می‌توانند با این عارضه همراه باشند.
علت خشکی پشت پلک چشم
شناسایی علت خشکی پشت پلک چشم برای انتخاب درمان مناسب، اهمیت حیاتی دارد. این مشکل می‌تواند ناشی از یک عامل واحد یا ترکیبی از چند عامل مختلف باشد. در ادامه، به بررسی مهم‌ترین دلایل این عارضه می‌پردازیم.
درماتیت: مقصر اصلی در بسیاری از موارد
درماتیت یا التهاب پوست، یکی از اصلی‌ترین دلایل خشکی پوست پشت پلک است. این التهاب می‌تواند به شکل‌های مختلفی بروز کند که هر کدام ویژگی‌ها و محرک‌های خاص خود را دارند:
- درماتیت تماسی تحریکی: این نوع، شایع‌ترین شکل درماتیت پلک است و حدود 80% موارد را شامل می‌شود. درماتیت تماسی تحریکی یک واکنش مستقیم پوست به یک ماده محرک است و ارتباطی با سیستم ایمنی ندارد. علائم معمولا به سرعت پس از تماس با ماده‌ی محرک ظاهر می‌شوند. شوینده‌های قوی، صابون‌ها، مواد شیمیایی موجود در محل کار، لوازم آرایشی، مالش بیش از حد چشم‌ها و حتی شرایط آب و هوایی بسیار سرد یا گرم می‌توانند دلیل خشکی پشت پلک باشند.
- درماتیت تماسی آلرژیک: این نوع یک واکنش از سوی سیستم ایمنی بدن به یک ماده‌ی خاص (آلرژن) است. جالب است بدانید که این واکنش ممکن است به طور ناگهانی نسبت به محصولی که مدت‌ها بدون هیچ مشکلی از آن استفاده می‌کردید، ایجاد شود. عطرها، مواد نگهدارنده در لوازم آرایشی و کرم‌ها، فلزاتی مانند نیکل (که در موچین یا فرمژه یافت می‌شود)، گرده گل، رنگ مو و برخی از مواد موجود در قطره‌های چشمی از شایع‌ترین آلرژن‌ها هستند.
- درماتیت آتوپیک (اگزما): این یک بیماری التهابی مزمن است که اغلب ریشه‌ی ژنتیکی دارد و با بیماری‌هایی مانند آسم یا تب یونجه در ارتباط است. مشخصه‌ی اصلی آن خشکی پوست، خارش شدید و التهاب است که می‌تواند هر قسمتی از بدن، از جمله پلک‌ها را درگیر کند. استرس، محرک‌های محیطی و خشکی کلی پوست می‌توانند باعث شعله‌ور شدن آن شوند.
- درماتیت سبورئیک: این وضعیت با لکه‌های قرمز و پوسته‌های چرب یا خشک ظاهر می‌شود. درماتیت سبورئیک اغلب با شوره سر و ابرو همراه است و به رشد بیش از حد نوعی مخمر طبیعی روی پوست ارتباط دارد. عواملی مانند استرس، تغییرات هورمونی و مشکلات سیستم ایمنی می‌توانند آن را تشدید کنند.
بلفاریت: التهاب در لبه‌های پلک
بلفاریت یک علت خشکی و خارش پشت پلک است که به طور خاص لبه‌های پلک، یعنی دقیقا جایی که مژه‌ها از آن رشد می‌کنند را هدف قرار می‌دهد. این عارضه زمانی رخ می‌دهد که غدد چربی کوچکی (غدد میبومین) که در این ناحیه قرار دارند، مسدود یا ملتهب شوند. این انسداد می‌تواند به دلیل رشد بیش از حد باکتری‌ها یا حتی کنه‌های ریزی به نام دمودکس ایجاد شود. بلفاریت باعث قرمزی، خارش، تورم لبه پلک و ایجاد پوسته‌هایی شبیه شوره در پای مژه‌ها می‌شود و اغلب یک وضعیت مزمن است که کنترل آن به مراقبت روزانه نیاز دارد.
نقش محصولات آرایشی و بهداشتی
بسیاری از محصولات آرایشی و بهداشتی که روزانه از آن‌ها استفاده می‌کنیم، می‌توانند مقصر اصلی خشکی پشت پلک باشند. محصولاتی مانند ریمل، خط چشم، سایه چشم، پاک‌کننده‌های آرایش و حتی کرم‌های ضدآفتاب ممکن است حاوی عطر، الکل، مواد نگهدارنده یا ترکیبات شیمیایی دیگری باشند که پوست حساس و نازک پلک را تحریک می‌کنند. گاهی اوقات، واکنش آلرژیک به یک محصول خاص، حتی پس از ماه‌ها یا سال‌ها استفاده‌ی بدون مشکل، به طور ناگهانی بروز می‌کند.
تاثیر عوامل محیطی و سبک زندگی
محیط اطراف و عادات روزمره‌ی ما نیز نقش مهمی در سلامت پوست پلک‌ها ایفا می‌کنند. قرار گرفتن در معرض هوای سرد، خشک و وزش باد می‌تواند رطوبت طبیعی پوست را از بین ببرد. استفاده بیش از حد از سیستم‌های گرمایشی و سرمایشی نیز هوای داخل خانه را خشک می‌کند و به این مشکل دامن می‌زند. علاوه بر این، عواملی مانند کم‌آبی بدن به دلیل ننوشیدن آب کافی، مصرف زیاد کافئین، کمبود خواب و عادت به مالیدن مداوم چشم‌ها همگی می‌توانند به خشک شدن پشت پلک منجر شوند.
افزایش سن و تغییرات هورمونی
با بالا رفتن سن، پوست به طور طبیعی توانایی خود را برای حفظ رطوبت از دست می‌دهد و تولید چربی (سبوم) در آن کاهش می‌یابد. این فرآیند طبیعی باعث می‌شود پوست پلک‌ها خشک‌تر و در برابر آسیب‌های محیطی آسیب‌پذیرتر شود. همچنین، تغییرات هورمونی، به ویژه در دوران یائسگی در زنان، می‌تواند بر تولید اشک و چربی پوست تاثیر بگذارد و خطر خشکی چشم و پلک را افزایش دهد.
بیماری‌های زمینه‌ای و داروها
گاهی خشکی پشت پلک نشانه‌ای از یک بیماری گسترده‌تر در بدن است. بیماری‌های پوستی مانند روزاسه و پسوریازیس می‌توانند ناحیه صورت و پلک‌ها را درگیر کنند. همچنین، بیماری‌های سیستمیک مانند اختلالات تیروئید، دیابت و بیماری‌های خودایمنی (مانند لوپوس و سندرم شوگرن) بر سلامت کلی پوست و تولید اشک تاثیر می‌گذارند. مصرف برخی داروها از جمله آنتی‌هیستامین‌ها، داروهای ضدافسردگی، داروهای کنترل فشار خون و داروی ایزوترتینوئین (برای درمان آکنه) نیز می‌تواند به عنوان یک عارضه جانبی، باعث خشکی چشم و پلک شود.
درمان خشکی پشت پلک چشم
خوشبختانه برای درمان خشکی پشت پلک چشم راهکارهای درمانی متعددی وجود دارد. رویکرد درمانی به علت اصلی مشکل بستگی دارد. در بسیاری از موارد، ترکیبی از مراقبت‌های خانگی و درمان‌های پزشکی می‌تواند به کنترل علائم و بهبود وضعیت کمک کند.
مراقبت‌های خانگی: اولین خط دفاعی
قبل از مراجعه به پزشک، می‌توانید با چند راهکار ساده و موثر خانگی، به تسکین علائم کمک کنید. این اقدامات اولین و مهم‌ترین گام در مدیریت این عارضه هستند.
- بهداشت پلک: این روش به ویژه برای کنترل بلفاریت ضروری است. یک حوله تمیز را با آب گرم (نه داغ) مرطوب کنید و برای 5 تا 10 دقیقه روی پلک‌های بسته خود قرار دهید. این کار به نرم شدن پوسته‌ها و باز شدن غدد چربی کمک می‌کند. سپس، با یک گوش‌پاک‌کن یا پد پنبه‌ای تمیز و مقداری شامپو بچه رقیق‌شده یا شوینده‌ی مخصوص پلک، به آرامی لبه‌های پلک و پای مژه‌ها را تمیز کنید.
- اجتناب از محرک‌ها: سعی کنید عامل تحریک‌کننده را شناسایی و از آن دوری کنید. استفاده از تمام لوازم آرایشی چشم را در دوران اوج علائم متوقف کنید. هنگام شروع مجدد، از محصولات ضدحساسیت (هیپوآلرژنیک) و فاقد عطر استفاده نمایید و هر بار فقط یک محصول جدید را امتحان کنید تا بتوانید مقصر احتمالی را پیدا کنید.
- مرطوب نگه داشتن محیط: استفاده از دستگاه بخور سرد در خانه یا محل کار، به ویژه در فصول سرد و خشک، می‌تواند رطوبت هوا را افزایش دهد و از خشک شدن پوست جلوگیری کند.
- تغییر عادات: از مالیدن یا خاراندن چشم‌ها به شدت پرهیز کنید، زیرا این کار التهاب را تشدید کرده و به پوست ظریف پلک آسیب می‌زند. قبل از لمس صورت، حتما دستان خود را بشویید. همچنین، نوشیدن آب کافی در طول روز برای هیدراته نگه داشتن بدن و پوست ضروری است.
پماد برای خشکی پشت پلک
وقتی صحبت از پماد برای خشکی پشت پلک می‌شود، گزینه‌های مختلفی وجود دارد که هر کدام برای هدف خاصی طراحی شده‌اند. انتخاب پماد مناسب بستگی به علت خشکی پشت پلک چشم دارد و بهتر است با مشورت پزشک یا داروساز انجام شود.
- مرطوب‌کننده‌ها و نرم‌کننده‌ها (بدون نسخه): برای مواردی که خشکی پوست پشت پلک ناشی از درماتیت یا اگزما است، هدف اصلی ترمیم سد دفاعی پوست است. از مرطوب‌کننده‌های ملایم، فاقد عطر و ضدحساسیت که مخصوص پوست حساس صورت طراحی شده‌اند، استفاده کنید. محصولاتی که حاوی سرامید، هیالورونیک اسید و گلیسیرین هستند، انتخاب‌های بسیار خوبی به شمار می‌روند. استفاده از پمادهای پوشاننده ساده مانند وازلین خالص یا پماد آکوافور (Aquaphor) در شب نیز می‌تواند با ایجاد یک لایه محافظ، از هدر رفتن رطوبت در طول خواب جلوگیری کند.
- پمادهای استروئیدی (کورتون‌ها – با نسخه): این پمادها برای کنترل التهاب، قرمزی و خارش شدید در درماتیت و اگزما تجویز می‌شوند. به دلیل نازکی پوست پلک، فقط باید از استروئیدهای با قدرت ضعیف مانند هیدروکورتیزون 0.5% یا 1% و فقط برای دوره‌های کوتاه مدت (معمولا کمتر از دو هفته) زیر نظر پزشک استفاده کرد. استفاده طولانی‌مدت و خودسرانه از استروئیدها روی پلک می‌تواند خطرات جدی مانند نازک شدن دائمی پوست، آب سیاه (گلوکوم) و آب مروارید را به همراه داشته باشد.
- مهارکننده‌های کلسینورین (با نسخه): داروهایی مانند پماد پیمکرولیموس (Elidel) و تاکرولیموس (Protopic) گزینه‌های غیر استروئیدی عالی برای درمان اگزمای صورت و پلک هستند، به خصوص برای استفاده طولانی‌مدت. این داروها با سرکوب موضعی سیستم ایمنی در پوست، التهاب را کنترل می‌کنند و عوارض استروئیدها مانند نازک شدن پوست را ندارند. این داروها ممکن است در ابتدای مصرف باعث احساس سوزش شوند و پوست را به نور خورشید حساس‌تر کنند.
- پمادهای آنتی‌بیوتیک (با نسخه): در صورتی که علت مشکل، بلفاریت باکتریایی تشخیص داده شود، پزشک ممکن است پمادهای آنتی‌بیوتیک مانند اریترومایسین یا باسی‌تراسین را برای استعمال مستقیم روی لبه پلک و پای مژه‌ها تجویز کند.
نقش تغذیه در سلامت پوست پلک
تغذیه سالم نقش مهمی در سلامت پوست و چشم دارد. اسیدهای چرب امگا 3 که در ماهی‌های چرب مانند سالمون و تن، گردو و بذر کتان یافت می‌شوند، خواص ضدالتهابی دارند و می‌توانند به بهبود عملکرد غدد چربی پلک و کاهش خشکی چشم کمک کنند. ویتامین‌ها نیز اهمیت زیادی دارند؛ برای مثال، کمبود ویتامین A یکی از دلایل شناخته‌شده خشکی شدید چشم است. ویتامین‌های C، D و E و فواید ماده معدنی روی (زینک) نیز برای حفظ سلامت سد دفاعی پوست و عملکرد صحیح چشم ضروری هستند.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
اگرچه بسیاری از موارد خشکی پشت پلک با مراقبت‌های خانگی بهبود پیدا می‌کنند، اما در شرایط زیر مراجعه به پزشک یا متخصص پوست ضروری است:
- اگر علائم شما با وجود رعایت مراقبت‌های خانگی برای چند هفته بهبود نیافت یا بدتر شد.
- اگر دچار درد شدید، تورم بیش از حد یا علائم عفونت مانند خروج چرک یا ترشحات زرد رنگ از پلک‌ها شدید.
- اگر بینایی شما تار شد یا هرگونه تغییر دیگری در دید خود احساس کردید.
- اگر تورم پلک‌ها به قدری شدید است که باز کردن کامل چشم‌ها دشوار شده است.
پزشک با معاینه دقیق می‌تواند دلیل خشکی پشت پلک شما را به درستی تشخیص دهد و درمان متناسب با آن را تجویز کند. به یاد داشته باشید که استفاده خودسرانه از پمادهای قوی، به خصوص استروئیدها، می‌تواند بسیار خطرناک باشد.
مراقبت‌های زیبایی پس از درمان
پس از آنکه وضعیت التهابی فعال (مانند درماتیت یا بلفاریت) توسط پزشک به طور کامل درمان شد، برخی افراد ممکن است با عوارض ظاهری ناشی از التهاب مزمن و خاراندن مواجه شوند. این عوارض می‌تواند شامل خطوط ریز، تغییر در بافت پوست، تیرگی یا قرمزی باقی‌مانده باشد. در این مرحله، پس از کنترل کامل بیماری و با تایید پزشک، می‌توان برای بهبود ظاهر پوست به یک کلینیک زیبایی معتبر مراجعه کرد. روش‌هایی مانند لیزرهای جوانساز برای تحریک کلاژن‌سازی و بهبود بافت پوست، لایه‌برداری‌های شیمیایی ملایم برای روشن کردن پوست و درمان‌هایی مانند میکرونیدلینگ می‌توانند گزینه‌های مناسبی باشند. این اقدامات باید حتما پس از درمان کامل مشکل پزشکی و با مشورت متخصص انجام شوند تا از تحریک مجدد پوست جلوگیری شود.
جمع‌بندی و نکات کلیدی
خشکی پشت پلک یک علامت آزاردهنده است که معمولا از التهاب پوست (درماتیت) یا التهاب لبه پلک (بلفاریت) سرچشمه می‌گیرد. اولین و مهم‌ترین گام برای رهایی از این مشکل، شناسایی دقیق علت خشکی پشت پلک چشم است. درمان موثر اغلب شامل ترکیبی از بهداشت روزانه پلک، پرهیز از عوامل محرک مانند برخی لوازم آرایشی و استفاده از مرطوب‌کننده‌های ملایم و مناسب است. در حالی که راهکارهای خانگی برای موارد خفیف بسیار کارآمد هستند، علائم شدید یا مداوم نیازمند تشخیص و درمان توسط پزشک است تا از داروی مناسب استفاده شود و از عوارض جدی‌تر پیشگیری گردد. به یاد داشته باشید که پوست اطراف چشم شما بسیار حساس و ارزشمند است و شایسته مراقبت دقیق و آگاهانه است.
منبع: medicalnewstoday
