کلمه «جراحی» شاید شما را کمی نگران کند، اما جراحی دندان در واقع یکی از دقیق‌ترین، رایج‌ترین و مؤثرترین شاخه‌های دندانپزشکی مدرن است. این روش‌ها نه تنها به دردهای مزمن شما پایان میدهند، بلکه لبخندی زیبا و اعتمادبه‌نفس را به شما بازمی‌گردانند.
انواع جراحیهای دندان
دنیای جراحی دندان بسیار گسترده‌تر از تصور شماست و هر روش، مشکل خاصی را حل می‌کند. اگر این تفاوت‌ها را درک کنید، بهتر متوجه می‌شوید که چرا دندانپزشک یا جراح شما یک مسیر درمانی خاص را پیشنهاد می‌کند. دندانپزشکان انواع جراحی دندان را بر اساس هدف اصلی آن‌ها دسته‌بندی می‌کنند: حذف یک مشکل (کشیدن)، جایگزینی یک فقدان (ایمپلنت) یا بازسازی و حفظ ساختارهای حیاتی (جراحی لثه).
کشیدن دندان؛ از کشیدن ساده تا جراحی دندان
کشیدن دندان یکی از شناخته‌شده‌ترین انواع جراحی دندان است که خود به دو دسته اصلی تقسیم می‌شود: کشیدن ساده و کشیدن با جراحی. انتخاب بین این دو روش به وضعیت و موقعیت دندان بستگی دارد.
چه زمانی کشیدن ساده کافی است؟
کشیدن ساده برای دندان‌هایی انجام می‌شود که به طور کامل از لثه بیرون آمده و در دهان قابل مشاهده هستند. این روش معمولاً توسط دندانپزشک عمومی و با بی‌حسی موضعی انجام می‌شود. در این فرآیند، دندانپزشک با ابزاری به نام «الواتور» دندان را به آرامی در حفره خود لق کرده و سپس با انبر دندانپزشکی (فورسپس) آن را خارج می‌کند. این نوع اغلب برای دندان‌هایی که به دلیل پوسیدگی شدید قابل ترمیم نیستند یا برای ایجاد فضا جهت درمان‌های ارتودنسی انجام می‌شود و دوره بهبودی آن نسبتاً سریع است.
کشیدن دندان نهفته؛ یک ماجرای پیچیدهتر
کشیدن دندان نهفته یک جراحی دندان پیچیدهتر است که برای دندان‌هایی انجام می‌شود که به طور کامل از لثه خارج نشده‌اند یا زیر خط لثه شکسته‌اند. دندان عقل شایع‌ترین نمونه دندان نهفته است که به دلیل کمبود فضا در فک، نمی‌تواند به درستی رشد کند و باعث درد، عفونت و آسیب به دندانهای مجاور می‌شود.
این عمل معمولاً توسط جراح دهان و فک و صورت انجام می‌شود. در این نوع، جراح برشی کوچک در لثه ایجاد می‌کند تا به دندان و استخوان اطراف آن دسترسی پیدا کند. گاهی برای خروج راحت‌تر، لازم است مقداری از استخوان پوشاننده دندان برداشته شود یا دندان به قطعات کوچک‌تر تقسیم گردد. این فرآیند با دقت بالا انجام می‌شود تا سلامت شما تضمین شود.
جراحی ایمپلنت دندان؛ بازسازی لبخند شما
جراحی ایمپلنت یکی از پیشرفته‌ترین و موفق‌ترین انواع جراحی دندان برای جایگزینی دائمی دندانهای ازدست‌رفته است. موفقیت ایمپلنت تنها یک فرآیند مکانیکی نیست، بلکه یک معجزه بیولوژیک به نام «آسئواینتگریشن» (Osseointegration) است. در این فرآیند، استخوان فک به مرور زمان به دور ایمپلنت تیتانیومی جوش می‌خورد و آن را به بخشی از بدن تبدیل می‌کند. همین موضوع دلیل زمان‌بر بودن این درمان است؛ بدن برای پذیرش این ریشه مصنوعی به زمان نیاز دارد.
مراحل گام‌به‌گام کاشت یک دندان جدید
روند این جراحی دندان معمولاً در چند مرحله و طی چندین ماه انجام می‌شود:
- مشاوره و برنامه‌ریزی: جراح با معاینه کامل، عکس‌های رادیوگرافی و سی‌تی اسکن سه‌بعدی، سلامت و تراکم استخوان فک شما را ارزیابی می‌کند. در این مرحله مشخص می‌شود که آیا به پیوند استخوان نیاز دارید یا خیر.
- کاشت ایمپلنت: در یک جلسه جراحی، پایه تیتانیومی ایمپلنت درون استخوان فک قرار می‌گیرد.
- دوره بهبودی و جوش خوردن: این مهمترین مرحله است که چندین ماه طول می‌کشد. در این مدت، استخوان فک به دور ایمپلنت رشد کرده و پیوندی محکم ایجاد می‌کند.
- نصب اباتمنت: پس از جوش خوردن کامل، طی یک جراحی کوچک، قطعه‌ای به نام اباتمنت روی ایمپلنت نصب می‌شود که روکش دندان روی آن قرار می‌گیرد.
- نصب روکش: در نهایت، روکش سرامیکی که کاملاً شبیه به دندان طبیعی شما ساخته شده، روی اباتمنت نصب می‌شود و فرآیند به پایان می‌رسد.
جراحی لثه؛ نوعی جراحی دندان برای سلامت پایه‌ها
گاهی مشکل اصلی خود دندان نیست، بلکه بافت‌های نگهدارنده آن یعنی لثه و استخوان است. جراحی دندان مرتبط با لثه، که به آن جراحی پریودنتال نیز می‌گویند، برای درمان بیماری‌های پیشرفته لثه (پریودنتیت) طراحی شده است.
جراحی فلپ و پیوند لثه برای مقابله با بیماری
هدف اصلی این نوع جراحی دندان، از بین بردن پاکِت‌ها یا فضاهای عمیقی است که بین دندان و لثه ایجاد شده و به محلی برای تجمع باکتری‌ها تبدیل شده‌اند. رایج‌ترین روش، «جراحی فلپ لثه» است. در این عمل، جراح لثه را به آرامی کنار می‌زند تا به ریشه دندان و استخوان آسیب‌دیده دسترسی پیدا کند. سپس سطح ریشه را تمیز کرده و باکتری‌ها و جرم‌ها را حذف می‌کند و استخوان را در صورت نیاز صاف یا بازسازی می‌کند. در مواردی که تحلیل لثه رخ داده باشد، از «پیوند لثه» برای پوشاندن ریشه‌های نمایان شده و تقویت بافت لثه استفاده می‌شود.
آمادگی قبل از جراحی دندان
آمادگی برای جراحی یک فرآیند مشارکتی بین شما و تیم جراحی است. هر دستورالعملی که به شما داده می‌شود، یک اقدام پیشگیرانه برای مقابله با یک خطر احتمالی است. با پیروی از این دستورالعمل‌ها، شما از یک بیمار منفعل به یک شریک فعال در تضمین موفقیت و ایمنی عمل خود تبدیل می‌شوید.
جلسه مشاوره برای جراحی دندان؛ نقشه راه درمان شما
اولین و مهمترین قدم، جلسه مشاوره است. در این جلسه، جراح با بررسی سوابق پزشکی و دندانپزشکی شما و انجام معاینات لازم، بهترین روش جراحی دندان را برای شما مشخص می‌کند.4 این بهترین فرصت برای شماست تا تمام سؤالات خود را بپرسید و با آگاهی کامل برای عمل آماده شوید.
داروها و آزمایش‌های ضروری
ارائه لیست کاملی از تمام داروهایی که مصرف می‌کنید (شامل داروهای تجویزی، بدون نسخه و مکمل‌ها) به جراح الزامی است.
مدیریت داروهای رقیق‌کننده خون و سایر موارد
ممکن است جراح از شما بخواهد مصرف داروهای رقیق‌کننده خون مانند آسپرین یا وارفارین را چند روز قبل از جراحی دندان متوقف کنید تا خطر خونریزی کاهش یابد. همچنین، برای برخی بیماران با شرایط خاص قلبی یا مفصل‌های مصنوعی، مصرف پیشگیرانه آنتی بیوتیک بعد از جراحی دندان (که در واقع قبل از عمل شروع می‌شود) برای جلوگیری از عفونت ضروری است.
شب و روز قبل از جراحی دندان چه کنیم؟
رعایت نکات زیر در شب و روز قبل از جراحی دندان بسیار مهم است.
قوانین ناشتا بودن و نکات نهایی
اگر جراح قصد دارد جراحی دندان شما را با بیهوشی عمومی یا آرامبخشی وریدی انجام دهد، باید حداقل ۶ تا ۸ ساعت قبل از عمل از خوردن و آشامیدن هر چیزی، حتی آب، خودداری کنید. این کار از یک عارضه نادر اما جدی به نام آسپیراسیون (ورود محتویات معده به ریه‌ها) جلوگیری می‌کند. حتماً با یک فرد بزرگسال هماهنگ کنید تا مسئولیت رساندن شما به خانه را بر عهده بگیرد و در ساعات اولیه پس از عمل کنار شما بماند. اگر لباس‌های گشاد و راحت، به‌خصوص با آستین کوتاه، بپوشید، کار تیم درمانی برای نصب تجهیزات مانیتورینگ آسان‌تر می‌شود.
روند عمل جراحی دندان و مدت زمان آن
آگاهی از آنچه در اتاق عمل رخ می‌دهد، به کاهش استرس و نگرانی شما کمک می‌کند. به یاد داشته باشید که تمام مراحل جراحی برای راحتی و ایمنی شما طراحی شده است.
بی‌حسی و آرامبخشی در جراحی دندان؛ تجربه‌ای بدون درد
دندانپزشکی مدرن تضمین می‌کند که شما در طول جراحی دندان هیچ دردی را احساس نکنید. بسته به پیچیدگی عمل و سطح اضطراب شما، از روشهای مختلفی استفاده می‌شود: از بی‌حسی موضعی که فقط ناحیه عمل را بی‌حس می‌کند، تا آرامبخشی (با گاز خنده یا تزریق وریدی) که شما را در حالت خواب‌آلودگی و آرامش قرار می‌دهد و بیهوشی عمومی که در آن کاملاً به خواب می‌روید. ممکن است فشار را حس کنید، اما دردی در کار نخواهد بود.
در اتاق عمل جراحی دندان چه می‌گذرد؟
پس از اعمال بی‌حسی، جراح با استفاده از ابزارهای تخصصی و استریل، کار خود را آغاز می‌کند. بسته به نوع جراحی دندان، این فرآیند میتواند شامل ایجاد برش در لثه، برداشتن استخوان، خارج کردن دندان، یا قرار دادن ایمپلنت باشد. پس از اتمام کار، ناحیه جراحی تمیز شده و در صورت لزوم با بخیه‌هایی بسته می‌شود که اغلب از نوع قابل جذب هستند و نیازی به کشیدن ندارند.
مدت زمان مورد انتظار برای انواع جراحی دندان
زمان لازم برای جراحی دندان بسیار متغیر است. یک کشیدن ساده ممکن است تنها چند دقیقه طول بکشد، در حالی که یک کشیدن دندان نهفته پیچیده یا کاشت ایمپلنت میتواند بین ۳۰ دقیقه تا چند ساعت زمان ببرد. جراح شما پیش از عمل، تخمین دقیق‌تری از زمان مورد نیاز به شما خواهد داد.
مراقبت‌های بعد از جراحی دندان و تغذیه
موفقیت یک جراحی دندان فقط به مهارت جراح بستگی ندارد؛ نقش شما در دوره بهبودی بسیار حیاتی است. تمام دستورالعمل‌های مراقبت بعد از جراحی دندان حول یک هدف اصلی طراحی شده‌اند: تشکیل و محافظت از لخته خون در محل جراحی. این لخته خون مانند یک پانسمان طبیعی عمل می‌کند، از خونریزی جلوگیری کرده، از استخوان و اعصاب زیرین محافظت می‌کند و بستر لازم برای ترمیم بافت را فراهم می‌آورد.
مدیریت تورم و درد
تورم و درد بعد از جراحی کاملاً طبیعی است و معمولاً در روز دوم یا سوم به اوج خود می‌رسد و سپس به تدریج کاهش می‌یابد. برای کنترل درد، می‌توانید از داروهای مسکن بدون نسخه مانند ایبوپروفن یا استامینوفن استفاده کنید. برای کاهش تورم، در ۲۴ تا ۴۸ ساعت اول از کمپرس یخ روی صورت (۲۰ دقیقه استفاده، ۲۰ دقیقه استراحت) استفاده کنید و هنگام استراحت سر خود را بالاتر از بدن قرار دهید.
کنترل خونریزی بعد از جراحی دندان
مقداری نشت خون یا خونریزی بعد از عمل در ۲۴ ساعت اول طبیعی است. برای کنترل آن، یک پد گاز استریل را روی محل جراحی قرار داده و به مدت ۳۰ تا ۴۵ دقیقه محکم فشار دهید. اگر خونریزی ادامه داشت، می‌توانید از یک چای کیسه‌ای مرطوب (به دلیل وجود تانیک اسید) به جای گاز استفاده کنید. این کار به تسریع فرآیند لخته شدن کمک می‌کند.
بعد از جراحی دندان چه بخوریم؟
تغذیه مناسب نقش مهمی در روند بهبودی پس از جراحی دندان دارد. انتخاب غذاهای مناسب از محل جراحی محافظت کرده و انرژی لازم برای ترمیم را به بدن شما می‌رساند.
| روز اول و دوم (غذاهای مایع و بسیار نرم – دمای اتاق یا سرد) | روز سوم تا پنجم (غذاهای نرم با حداقل جویدن) | غذاهایی که باید از آن‌ها پرهیز کرد |
| اسموتی و شیک پروتئینی (بدون نی) | تخم‌مرغ هم‌زده یا آب‌پز | غذاهای سفت، ترد و شکننده (آجیل، چیپس، پاپ‌کورن) |
| ماست | پوره سیب‌زمینی | غذاهای تند و پرادویه |
| سس سیب | پاستا و نودل کاملاً نرم | غذاهای اسیدی (آب پرتقال، لیموناد) |
| سوپ‌های خامه‌ای و میکس‌شده (ولرم) | ماهی نرم پخته‌شده | نوشیدنی‌ها و غذاهای بسیار داغ |
| بستنی و سوربت | پنیر کاتیج، موز له‌شده | نوشیدنی‌های الکلی و استعمال دخانیات |
| پودینگ و ژله | بلغور جو دوسر (کاملاً پخته) | استفاده از نی (به دلیل ایجاد مکش و خطر کنده شدن لخته خون) |
بهداشت دهان در دوره نقاهت
در روز اول پس از جراحی دندان، از شستشوی دهان، تف کردن شدید و مسواک زدن در ناحیه عمل خودداری کنید. از روز دوم، می‌توانید پس از هر وعده غذایی، دهان خود را به آرامی با آب‌نمک ولرم (نصف قاشق چای‌خوری نمک در یک لیوان آب گرم) شستشو دهید تا محل جراحی تمیز بماند. سایر دندان‌ها را می‌توانید به آرامی مسواک بزنید.
عوارض احتمالی و پیگیری
اگرچه اکثر موارد جراحی دندان بدون مشکل پیش می‌روند، اما آگاهی از عوارض احتمالی به شما کمک می‌کند تا در صورت بروز مشکل، به سرعت اقدام کنید.
حفره خشک؛ عارضه دردناک جراحی دندان
حفره خشک یک عارضه دردناک است که وقتی لخته خون در محل کشیدن دندان تشکیل نمی‌شود یا از جای خود کنده می‌شود، رخ می‌دهد. این اتفاق استخوان و اعصاب زیرین را در معرض هوا قرار می‌دهد و معمولاً ۲ تا ۵ روز پس از جراحی دندان با درد شدید و ضربان‌دار ظاهر می‌شود. سیگار کشیدن و استفاده از نی، خطر بروز این عارضه را به شدت افزایش می‌دهد. حفره خشک عفونت نیست، اما برای تسکین درد باید به جراح مراجعه کنید تا پانسمان دارویی در محل قرار دهد.
علائم عفونت و نقش آنتی بیوتیک بعد از جراحی دندان
عفونت پس از جراحی دندان نادر است اما باید علائم آن را بشناسید. اگر درد و تورم شما پس از ۳-۴ روز به جای بهتر شدن، بدتر شد، یا اگر تب، طعم بد در دهان یا خروج چرک از محل جراحی را تجربه کردید، ممکن است دچار عفونت شده باشید. در این صورت، درمان با آنتی بیوتیک بعد از جراحی دندان ضروری خواهد بود.
پس از جراحی دندان چه زمانی به پزشک مراجعه کنیم؟
دانستن اینکه چه زمانی به پزشک مراجعه کنیم بسیار مهم است. در صورت مشاهده هر یک از علائم زیر، فوراً با جراح خود تماس بگیرید:
- خونریزی بعد از عمل که شدید است و با فشار دادن گاز کنترل نمی‌شود.
- درد شدیدی که با داروهای مسکن تسکین نمی‌یابد و روز به روز بدتر می‌شود.
- تورمی که بعد از روز سوم همچنان در حال افزایش است یا تنفس شما را مختل می‌کند.
- علائم عفونت مانند تب بالا، لرز، یا بوی بد دهان.
- بی‌حسی یا گزگز شدن مداوم در لب، چانه یا زبان.
منابع: Four Corners Family – Myoms – Gentle Dental Care
