کورک پوستی یا دمل، یکی از مشکلات شایع پوستی محسوب می‌شود که میتواند برای بسیاری از افراد ناراحت‌کننده و دردناک باشد. این برجستگی‌های چرکی معمولا به دلیل عفونت باکتریایی در فولیکول‌های مو یا غدد چربی زیر پوست ایجاد میشوند و اغلب با تورم، قرمزی و درد همراه هستند. دمل‌ها میتوانند در هر نقطه‌ای از بدن ظاهر شوند، اما شایع‌ترین محل‌ها شامل گردن، صورت، کمر، شانه و ران‌ها هستند. دمل معمولا یک مشکل خفیف و کوتاه‌مدت است، اما در برخی موارد میتواند عفونت‌های گسترده‌تر یا عوارض جدی‌تری را ایجاد کند. شناخت علائم، عوامل زمینه‌ای و روشهای درمانی مناسب، کلید پیشگیری و کاهش درد و ناراحتی ناشی از دمل‌هاست. در این مقاله، به بررسی دقیق‌تر علائم شایع، دلایل ایجاد و راه‌های درمان کورک پوستی می‌پردازیم تا بتوانید با دیدی علمی با این مشکل مقابله کنید.
کورک پوستی یا دمل چیست؟
کورک پوستی یکی از انواع جوش چرکی است که در اصطلاح پزشکی به آن فورونکل (Furuncle) گفته می‌شود، یک برجستگی چرکی و التهاب‌دار روی پوست است که معمولا از یک فولیکول مو یا غده چربی شروع می‌شود. دمل‌ها معمولا به شکل برآمدگی‌های قرمز، حساس و دردناک ظاهر میشوند و با گذشت زمان ممکن است نوک سفید یا زرد پیدا کنند که نشان‌دهنده تجمع چرک در مرکز آن است.
این عارضه بیشتر به دلیل عفونت باکتریایی، به ویژه باکتری استافیلوکوکوس اورئوس (Staphylococcus aureus) ایجاد می‌شود و این مورد، شایع‌ترین علت جوش در بارداری نیز محسوب می‌شود. دمل میتواند به صورت منفرد یا چندتایی ظاهر شود و در صورت پیشرفت، ممکن است بافت اطراف آن نیز ملتهب شود. اگر چند دمل به هم متصل شوند و یک توده بزرگتر ایجاد کنند، به آن کاربونکل (Carbuncle) گفته می‌شود که شدت عفونت و التهاب در آن بیشتر است. با این که علت جوش سر سفید بسیار متعدد است، طبق یک قاعده کلی، دمل‌ها واکنش طبیعی بدن به وجود عفونت موضعی هستند و معمولا خودبه‌خود یا با درمان‌های ساده از بین می‌روند، اما در موارد شدید نیاز به مراقبت پزشکی دارند تا از گسترش عفونت جلوگیری شود.
علائم بیماری کورک پوستی
در این بخش، به تفصیل به علائم بالینی مرتبط با کورک پوستی می‌پردازیم؛ علائمی که به شناخت بهتر این عارضه کمک کرده و برای ادامه مقاله بسیار مهم هستند.
شکل ظاهری و نحوه شروع
- اولین نشانه معمولا یک برجستگی قرمز، حساس و دردناک روی پوست به شمار می‌رود که ممکن است ابتدا شبیه یک جوش یا برجستگی کوچک به نظر برسد.
- این برجستگی غالبا بر اساس ناحیه‌ای که فولیکول مو یا غده چربی آسیب دیده، به تدریج بزرگتر می‌شود.
- سطح پوست اطراف ممکن است گرم و متورم به نظر برسد.
پیشرفت و تشکیل چرک
- با پیشرفت عفونت، برجستگی شروع می‌کند به پر شدن از چرک (مایع سفیده رنگ یا زرد).
- معمولا مرکز برجستگی به رنگ زرد یا سفید درمی‌آید («نوک سفید» یا «نوک زرد») که نشان‌دهنده تجمع چرک است.
- در این مرحله ممکن است برجستگی به اندازه‌ای بزرگ شود که بیش از چند سانتی‌متر قطر پیدا کند.
کورکها اغلب در مناطقی ظاهر میشوند که فولیکول مو زیاد دارند و پوست در معرض تعریق، اصطکاک یا آسیب سطحی است: مثلا صورت، پشت گردن، زیر بغل، ران‌ها و باسن. البته امکان ظاهر شدن در هر نقطه‌ای از بدن وجود دارد.
علائم اضافی – زمانی که کاربُنکل مطرح می‌شود
همان‌طور که پیش‌تر اشاره شد، زمانی که چند دمل به هم متصل شوند، به آن کاربُنکل می‌گویند؛ در این حالت شدت عفونت بیشتر است. علائم اضافی در کاربُنکل شامل این موارد است:
- احساس ناخوشی عمومی
- تب و لرز
- خستگی
- گاهی تورم غدد لنفاوی نزدیک محل ضایعه
سایر علائمی که ممکن است دیده شوند:
- گاهی قبل از ظهور برجستگی درد یا خارش خفیف در محل مشاهده می‌شود.
- امکان انتشار عفونت به مناطق مجاور یا ایجاد مسیر قرمز به سمت غدد لنفاوی (علامتی از گسترش عفونت) وجود دارد.
اگر درمان مناسب انجام نشود، ممکن است عوارضی مانند جای اسکار (جای زخم) باقی بماند.
علت بروز کورک پوستی چیست؟
در این بخش، به بررسی عوامل و مسیرهایی می‌پردازیم که منجر به ایجاد دُمل میشوند. دانستن این عوامل، گام مهمی در پیشگیری و مدیریت این وضعیت پوستی تلقی می‌شود:
عفونت باکتریایی از نوع Staphylococcus aureus
اصلی‌ترین علت بروز دمل، ورود باکتری استافیلوکوکوس اورئوس به فولیکول مو یا غده چربی زیر پوست است. این باکتری معمولا در پوست یا داخل بینی انسان به صورت طبیعی یافت می‌شود، اما اگر از راهی مانند خراش، بریدگی یا حتی گزیدگی حشره وارد پوست شود، میتواند سبب عفونت شود.
زمانی که چنین عفونتی رخ دهد، بدن برای مقابله با آن گلبول‌های سفید را به محل می‌فرستد و در نتیجه به واسطه تجمع چرک، بافتهای تخریب‌شده و التهاب، دمل تشکیل می‌شود.
ورود باکتری از طریق آسیب به پوست
پوست سالم معمولا مقاومت خوبی دارد؛ اما زمانی که پوست دچار آسیب شود (مثلا بریدگی، خراش، نیش حشره، اصلاح مو یا اصطکاک مکرر)، باکتری به راحتی امکان ورود پیدا می‌کند؛ به ویژه زمانی که پوست گرما، تعریق یا اصطکاک بیشتری دارد (مثلا زیر بغل، ران، باسن)، احتمال ایجاد چنین آسیب‌های سطحی و ورود باکتری بالاتر می‌رود.
سایر عوامل تسهیل‌کننده
برخی شرایط، احتمال بروز دمل را افزایش می‌دهند:
- تماس نزدیک با فردی که عفونت استافیلوک یا دمل فعال دارد.
- ابتلا به بیماری‌هایی که سیستم ایمنی بدن را ضعیف می‌کنند؛ مانند دیابت، بیماری‌های پوستی (مثلا اگزما)، ضعف عمومی سیستم ایمنی.
- وجود شرایطی که پوست را مستعد آسیب یا عفونت می‌کنند؛ مثلا تعریق شدید، اصطکاک مکرر، فولیکول‌های مویی پرتراکم.
اگر شرایط تشدید شود یا چند فولیکول به صورت همزمان دچار عفونت شوند، همان‌طور که قبلا به این نکته اشاره شد، فرم شدیدتر یعنی کاربُنکل (Carbuncle) رخ می‌دهد که گسترده‌تر و عمیق‌تر است.
انواع کورک پوستی
در روند تشریح بیماری کورک پوستی، مهم است که با انواع آن آشنا شویم تا تفاوت‌ها را بشناسیم و در صورت بروز، واکنش مناسب‌تری داشته باشیم. در ادامه به سه نوع مهم و شناخته‌شده می‌پردازیم:
فولیکولیت (Folliculitis)
این وضعیت زمانی رخ می‌دهد که فولیکول (ریشه مو) عفونی یا ملتهب شده باشد. این نوع از عفونت نسبت به انواع دیگر سطحی‌تر بوده و به معنی شروع مسیر است. در این حالت ممکن است برجستگی قرمز، حساس و کوچک ظاهر شود، اما هنوز فرم کامل هسته چرکی یا تجمع متعدد در این وضعیت معمولا رویت نمی‌شود.
فورونکل (Furuncle) – دمل
این اصطلاح همان چیزی است که در زبان عامیانه «دمل» گفته می‌شود. این نوع عفونت به طور مشخص وقتی است که فولیکول مو عفونی شده و یک برجستگی دردناک، قرمز با تجمع چرک ایجاد می‌شود. دمل در واقع یک برجستگی چرکی و دردناکی است که زیر پوست به علت عفونت فولیکول مو یا غده چربی ایجاد می‌شود. بر اساس توضیحات مقالات معتبر، فورونکل به طور معمول از یک فولیکول مو عمیق‌تر شروع می‌شود و با تشکیل چرک همراه است. بنابراین، وقتی در مقاله بگوییم «دمل»، معمولا منظور همین فورونکل است.
کاربونکل (Carbuncle)
وقتی چند دمل کنار هم یا همزمان در یک ناحیه ایجاد شوند و زیر پوست به هم متصل شوند، این وضعیت کاربونکل نامیده می‌شود. کاربونکل اغلب مجموعه‌ای از دمل‌هاست که منطقه‌ای از عفونت متصل شده زیر پوست را ایجاد می‌کنند. همچنین، کاربونکل‌ها معمولا از چند فورونکل تشکیل میشوند که با هم ارتباط داشته و عفونت عمیق‌تر و شدیدتری دارند.» کاربونکل معمولا علائم عمومی‌تر مثل تب، ضعف و احساس بیماری عمومی هم دارد و درمان آن ممکن است پیچیده‌تر باشد.
منظور از کورک زیر پوستی چیست؟
کورک زیر پوستی نوعی از دمل به حساب می‌آید که برخلاف دمل‌های سطحی، در عمق پوست شکل می‌گیرد و اغلب در ابتدا به صورت برآمدگی قابل مشاهده یا برجستگی قرمز روی سطح پوست ظاهر نمی‌شود. این نوع کورک معمولا در لایه‌های میانی یا عمیق‌تر پوست ایجاد می‌شود و به همین دلیل، گاهی تشخیص آن برای فرد و حتی پزشک دشوارتر است.
ویژگی‌های اصلی کورک زیر پوستی عبارتند از:
- عدم نوک سفید یا زرد در مراحل اولیه: برخلاف دمل‌های معمولی که چرک در مرکز آن تجمع پیدا می‌کند، کورک زیر پوستی ممکن است برای چند روز چرک داخلی داشته باشد بدون اینکه قابل رویت باشد.
- درد و حساسیت موضعی: فرد معمولا درد مبهم یا حساسیت در ناحیه دارد، حتی اگر سطح پوست هنوز تغییر قابل توجهی نکرده باشد.
- تورم و سفتی: پوست اطراف محل کورک ممکن است سفت و متورم شود، گاهی بدون قرمزی شدید، که باعث می‌شود فرد آن را با التهاب ساده یا گره لنفاوی اشتباه بگیرد.
- تاخیر در تخلیه چرک: به دلیل عمق عفونت، این نوع کورک دیرتر خودبه‌خود تخلیه می‌شود و ممکن است نیاز به مداخله پزشکی برای تخلیه داشته باشد.
کورک زیر پوستی اغلب در نواحی ضخیم‌تر پوست مانند پشت، شانه یا باسن رخ می‌دهد و میتواند با دمل‌های سطحی همراه باشد، اما به دلیل عمق بیشتر، خطر عوارضی مانند انتشار عفونت به بافتهای اطراف یا ایجاد اسکار بیشتر است. تشخیص زودهنگام و مراقبت مناسب برای جلوگیری از پیشرفت این نوع کورک اهمیت بالایی دارد.
منظور از کورک پوستی کشاله ران چیست؟
کورک پوستی کشاله ران نوعی دمل به شمار می‌رود که در ناحیه داخلی ران و نزدیک ناحیه تناسلی شکل می‌گیرد. این محل به دلیل رطوبت بیشتر، اصطکاک ناشی از حرکت و تراکم فولیکول‌های مو، مستعد ایجاد عفونت‌های پوستی است. ویژگی‌های شاخص کورک کشاله ران عبارتند از:
- درد و حساسیت هنگام حرکت: به دلیل قرارگیری در ناحیه‌ای که هنگام راه رفتن یا نشستن تحت فشار است، درد غالبا شدیدتر از دمل‌های سایر مناطق بدن است.
- تورم و گرمای موضعی: پوست اطراف محل کورک ممکن است متورم، قرمز و گرم شود، اما گاهی به دلیل وجود چین‌های پوستی، ظاهر قرمزی کمتر مشخص است.
- احتمال انتشار عفونت: نزدیکی به غدد لنفاوی کشاله ران، باعث می‌شود عفونت در صورت عدم درمان مناسب، به بافتهای مجاور یا غدد لنفاوی انتشار پیدا کند.
- نیاز به مراقبت ویژه: این نوع کورک به دلیل حساسیت محل و احتمال تحریک مداوم، معمولا دیرتر خودبه‌خود تخلیه می‌شود و گاهی نیازمند درمان پزشکی، تخلیه استریل و آنتی‌بیوتیک است.
کورک کشاله ران بیشتر در افرادی که تعریق زیاد، اضافه وزن، یا لباسهای تنگ و غیرنفس‌گیر دارند دیده می‌شود. پیشگیری شامل رعایت بهداشت ناحیه، استفاده از لباسهای نخی و خشک نگه داشتن پوست است تا خطر عفونت کاهش پیدا کند.
درمان کورک پوستی یا دمل
در این بخش به روشهای مختلف درمان کورک پوستی می‌پردازیم؛ از مراقبت‌های خانگی تا درمان‌های دارویی و حرفه‌ای.
درمان خانگی کورک پوستی
یکی از موثرترین روش‌ها، گذاشتن کمپرس گرم و مرطوب روی محل آسیب‌دیده برای چندبار در روز است. این کار به کاهش درد و تحریک تخلیه چرک کمک می‌کند. همچنین، استفاده از داروهای مسکن بدون نسخه مانند ایبوپروفن یا استامینوفن برای کاهش درد و تب سودمند است. از طرفی، شستن پوست اطراف کورک با صابون ملایم، پوشاندن با گاز تمیز، عدم فشردن یا تخلیه خودسرانه نیز از سایر راهکاری مطلوب برای انجام در خانه محسوب میشوند. به طور کلی، اگر کورک کوچک است و علائم عمومی ندارد، این اقدام‌های خانگی معمولا کافی هستند.
پماد کورک پوستی
در موارد جزئی میتوان از پمادهای آنتی‌بیوتیک موضعی استفاده کرد؛ با این حال، باید توجه داشت که اغلب این پمادها به لایه بسیار سطحی پوست می‌رسند و ممکن است برای عفونت عمیق‌تر کافی نباشند. بخش مهمی از مراقبت این است که پماد به محل تمیز شده و خشک شده اعمال شود، آن هم پس از کمپرس گرم و تخلیه جزئی چرک (اگر خودبه‌خود رخ داده باشد). در نظر داشته باشید که در منابع آمده که صرف پماد بدون تخلیه یا کمپرس گرم برای کورک‌های بزرگ کافی نیست.
درمان‌های پزشکی حرفه‌ای
زمانی که کورک بزرگ، بسیار دردناک، یا با علائم عمومی مثل تب همراه است، باید به پزشک مراجعه شود. پزشک ممکن است اقدام به برش و تخلیه (Incision & Drainage) کند تا چرک خارج شود.
در صورتی که عفونت وسیع باشد یا چندین کورک به هم متصل شوند (کاربُنکل)، ممکن است آنتی‌بیوتیک‌های خوراکی تجویز شوند. از طرفی دیگر، حفظ مراقبت پس از تخلیه، مانند پوشش مناسب، تعویض پانسمان، پرهیز از فشردن ناحیه، اهمیت دارد.
برای درمان کورک‌های پوستی بهتر است به این نکات زیر نیز توجه ویژه‌ای داشته باشید:
هرگز کورک را خودسرانه نترکانید یا فشار ندهید؛ این کار ممکن است باعث انتشار عفونت شود.
- اگر کورک بعد از یک هفته مراقبت مناسب بهبود پیدا نکند، یا بزرگتر شده یا کنار آن قرمزی گسترده ایجاد شود، باید حتما به پزشک مراجعه کنید.
- افرادی با دیابت، ضعف سیستم ایمنی یا کورک‌های مکرر باید تحت نظارت پزشکی قرار گیرند؛ چرا که احتمال عود یا پیچیدگی بیشتر است.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
در بیشتر موارد، کورک پوستی کوچک را میتوان در خانه تحت مراقبت قرار داد؛ اما در شرایط زیر حتما باید به پزشک یا مراکز درمانی مراجعه شود؛ به این دلیل که ممکن است عفونت گسترده باشد، خطر پخش دارد یا نیاز به مداخله تخصصی دارد. علائمی که نیاز به مراجعه به پزشک دارند عبارتند از:
- اگر بیش از یک دمل به طور همزمان ظاهر شده باشد
- دمل در ناحیه حساس یا خطرناک ظاهر شود؛ مثلا صورت، پلک، نوک بینی، یا ستون فقرات.
- دمل به سرعت بزرگ شود، خیلی دردناک باشد یا با علائم عمومی همراه شود (مانند تب، لرز یا ضعف عمومی).
- دمل پس از حدود دو هفته مراقبت خانگی بهبود پیدا نکرده یا کوچک نشود.
- علائمی از پخش شدن عفونت دیده شود، مانند خطوط قرمز که از محل دمل به سمت غدد لنفاوی می‌رود، درد یا تورم شدید اطراف آن یا غدد لنفاوی متورم.
- فرد دارای ضعف سیستم ایمنی، دیابت، بیماری مزمن زمینه‌ای یا مصرف داروی سرکوب‌کننده ایمنی باشد؛ در این شرایط خطر عوارض بیشتر است و باید سریع‌تر مداخله کرد.
علائم مذکور به شدت جدی باید در نظر گرفته شوند؛ چرا که ورود باکتری به بافتهای عمیق‌تر پوست یا گسترش عفونت میتواند منجر به شرایط جدی‌تر مانند انتشار به خون یا ایجاد آبسه شود. از همین رو، درمان دیرهنگام ممکن است به ایجاد اسکار (جای زخم) بزرگ، عود مکرر یا حتی بستری شدن نیاز پیدا کند.
با تمام این تفاسیر، حتی اگر کورک‌های پوستی به فرم پیچیده‌ای در بدن رشد کرده باشند جای نگرانی نیست؛ چرا که یک پزشک کاربلد میتواند با عمل سرپایی به راحتی موضع مورد نظر را برش و تخلیه (Incision & Drainage) کند. سپس با تجویز آنتی‌بیوتیک جلوی رشد عفونت‌های احتمالی را تا بهبودی کامل می‌گیرد.
منبع: mayoclinic – clevelandclinic – webmd
