با فرا رسیدن فصلهای مختلف سال، بسیاری از افراد دچار عطسههای مداوم، آبریزش بینی، خارش چشم و احساس خستگی میشوند. این علائم اغلب نشانه نوعی آلرژی به نام حساسیت فصلی است. حساسیت فصلی یا آلرژی فصلی یکی از شایع‌ترین مشکلات سیستم ایمنی بدن محسوب میشود که می‌تواند در هر سنی بروز کند. در این حالت، بدن در برابر موادی که به طور طبیعی بی‌ضررند، مانند گرده گیاهان، گرد و غبار یا کپکها واکنش دفاعی نشان می‌دهد و موادی به نام هیستامین آزاد می‌کند که عامل اصلی بروز علائم آلرژیک است.
حساسیت فصلی چیست؟
حساسیت فصلی که در اصطلاح علمی به آن رینیت آلرژیک فصلی هم گفته میشود، واکنش بیش از حد سیستم ایمنی بدن در برابر مواد محرکی است که در فصول خاصی از سال در هوا افزایش می‌یابند. در بهار، گرده گلها و درختان بیشترین عامل بروز این واکنش‌هاست، در تابستان بیشتر علف‌ها و در پاییز قارچ‌ها و کپکها نقش دارند. بدن افرادی که مستعد این حساسیت است، ذرات یادشده را به اشتباه خطرناک تشخیص می‌دهد و با ترشح هیستامین به جنگ با آنها می‌رود. همین فرآیند باعث بروز علائمی مانند عطسه، خارش، آبریزش بینی، سرفه و قرمزی چشم‌ها میشود.
در حقیقت، حساسیت فصلی بیماری خطرناکی نیست، اما می‌تواند به شدت آزاردهنده باشد و بر کیفیت زندگی تأثیر منفی بگذارد. فردی که از این نوع آلرژی رنج می‌برد ممکن است شب‌ها به دلیل گرفتگی بینی خواب راحتی نداشته باشد یا در طول روز تمرکز خود را از دست بدهد. شدت علائم ممکن است از خفیف تا شدید متغیر باشد و معمولاً در افرادی که سابقه خانوادگی آلرژی دارند یا در محیط‌های آلوده زندگی می‌کنند، بیشتر دیده میشود.
علائم حساسیت فصلی
علائم حساسیت فصلی معمولاً در اثر واکنش بدن به آلرژن‌هایی مانند گرده گیاهان، کپک، گرد و غبار یا موی حیوانات ظاهر میشوند. این نشانه‌ها میتوانند از خفیف تا شدید متغیر باشند و بسته به زمان و نوع آلرژن متفاوت‌اند. از شایع‌ترین علائم حساسیت فصلی میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
- عطسههای پیاپی و مداوم
- آبریزش یا گرفتگی بینی
- خارش و قرمزی چشم‌ها
- سرفه خشک یا مداوم
- احساس سنگینی در سینوس‌ها
- خارش گلو، گوش یا بینی
- حساسیت فصلی خارش بدن و بروز لکه‌های قرمز روی پوست
- حساسیت فصلی پوستی به شکل خشکی یا کهیر
- خستگی، بی‌حالی و کاهش تمرکز
علائم حساسیت فصلی بسته به نوع آلرژن و زمان تماس با آن متفاوت است، اما اغلب شامل نشانه‌هایی مانند عطسههای پشت سر هم، خارش گلو، آبریزش بینی، قرمزی و سوزش چشم‌ها، سرفه خشک و احساس خستگی است. برخی از افراد همچنین دچار حساسیت فصلی خارش بدن میشوند که در آن پوست به ویژه در نواحی باز مانند گردن، بازو یا صورت دچار سوزش یا التهاب می‌گردد. در بعضی موارد هم حساسیت فصلی پوستی ظاهر میشود که به صورت قرمزی، کهیر یا خشکی پوست بروز پیدا می‌کند. این علائم معمولاً زمانی تشدید میشوند که فرد در معرض باد، گرد و غبار یا محیط‌های پرگرده قرار گیرد و ممکن است در طول روز یا شب شدتشان تغییر کند.
علائم حساسیت فصلی بهار
علائم حساسیت فصلی بهار معمولاً به دلیل گردهافشانی درختان، گلها و علف‌ها ایجاد میشود و در مناطق دارای پوشش گیاهی متراکم شدت بیشتری دارد. از علائم رایج در این فصل میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
- عطسههای مکرر به ویژه در فضای باز
- آبریزش بینی و ریزش اشک از چشم‌ها
- خارش چشم، گلو و بینی
- قرمزی و التهاب پلک‌ها
- حساسیت پوستی پس از تماس با گرده گیاهان
- سردرد خفیف و احساس سنگینی در سر
- بی‌خوابی یا اختلال خواب به دلیل گرفتگی بینی
در این فصل، بسیاری از افراد با عطسههای پیاپی و آبریزش بینی از خواب بیدار میشوند و ممکن است خارش چشم‌ها و سوزش گلو را هم تجربه کنند. این علائم گاهی با خستگی عمومی بدن همراه است، زیرا سیستم ایمنی در حالت دفاعی فعال قرار دارد. در بهار همچنین احتمال بروز حساسیت فصلی پوستی افزایش می‌یابد، زیرا گرده‌ها به راحتی روی پوست می‌نشینند و موجب قرمزی و تحریک میشوند. افرادی که در این فصل زیاد در فضای باز رفت و آمد دارند، معمولاً علائمشان شدیدتر است، به ویژه در روزهای گرم و بادی که میزان گرده در هوا بالا می‌رود.
علائم حساسیت فصلی پاییز
علائم حساسیت فصلی پاییز معمولاً به دلیل افزایش گرد و غبار، کپکها و برگ‌های در حال پوسیدن ظاهر میشود. در این فصل، رطوبت و باد می‌تواند آلرژن‌ها را در هوا پخش کند و علائم را تشدید کند. نشانه‌های رایج آن شامل موارد زیر است:
- گرفتگی و التهاب بینی
- سرفه خشک و تنگی نفس در هوای سرد
- خارش چشم و آبریزش از آن
- تحریک گلو و سوزش در ناحیه سینه
- حساسیت پوستی به دلیل تماس با کپک یا برگ‌های مرطوب
- خستگی ناشی از کاهش اکسیژن‌رسانی در اثر گرفتگی بینی
علائم حساسیت فصلی پاییز با آلرژن‌هایی متفاوت از فصل بهار ایجاد میشوند. در این فصل، برگ‌های خشک و رطوبت موجود در هوا زمینه رشد قارچ‌ها و کپکها را فراهم می‌کند و همین مسئله باعث تحریک سیستم ایمنی در افراد حساس میشود. در پاییز معمولاً گرفتگی بینی، سرفه مداوم و خارش گلو شایع‌تر است و برخی افراد هم از التهاب سینوس‌ها شکایت دارند. از سوی دیگر، گرد و غبار ناشی از تمیز کردن خانه‌ها در پایان تابستان می‌تواند شدت علائم را افزایش دهد. در بعضی افراد هم حساسیت فصلی خارش بدن در این فصل به دلیل خشکی هوا و تماس با کپکها تشدید میشود.
علائم حساسیت فصلی در کودکان
علائم حساسیت فصلی در کودکان اغلب مشابه بزرگسالان است، اما گاهی تشخیص آن دشوارتر است زیرا کودکان ممکن است نتوانند احساس خود را به خوبی بیان کنند. کودک مبتلا به آلرژی فصلی ممکن است دائماً بینی خود را بخاراند، چشم‌هایش را مالش دهد یا از خارش گلو و بینی شکایت داشته باشد. عطسههای متوالی، گرفتگی بینی و سرفه خشک هم از دیگر نشانه‌های رایج در کودکان هستند. در برخی موارد، حساسیت فصلی پوستی یا خارش بدن هم در کودکان دیده میشود و ممکن است باعث بیقراری آنها شود. در صورتی که این علائم هر سال در زمان مشخصی تکرار شوند، احتمال وجود آلرژی فصلی بسیار بالاست و لازم است به متخصص آلرژی مراجعه شود تا علت دقیق مشخص گردد.
درمان حساسیت فصلی
درمان حساسیت فصلی به دو روش کلی انجام میشود: درمان دارویی و درمان‌های خانگی یا پیشگیرانه. هدف اصلی، کاهش تماس با عوامل محرک و کنترل علائم است تا فرد بتواند زندگی روزمره خود را بدون ناراحتی ادامه دهد.
درمان دارویی معمولاً شامل استفاده از آنتی‌هیستامین‌ها، اسپری‌های بینی و قطره‌های چشمی است که میزان ترشح هیستامین در بدن را کاهش میدهند. در موارد شدیدتر، ممکن است پزشک داروهای کورتونی یا تزریق‌های ضد آلرژی را تجویز کند. استفاده از قویترین قرص ضد حساسیت فصلی معمولاً زمانی توصیه میشود که علائم بسیار شدید باشند و درمان‌های سبک‌تر تأثیر کافی نداشته باشند. این قرص‌ها با مهار واکنش ایمنی بدن، عطسه، آبریزش بینی و خارش چشم را کاهش میدهند و تأثیر طولانی‌تری دارند.
قویترین قرص ضد حساسیت فصلی
در میان داروهای مختلف موجود در بازار، آنتی‌هیستامین‌هایی مانند سیتریزین، لوراتادین، فکسوفنادین و دیفن‌هیدرامین از جمله قویترین قرص‌های ضد حساسیت فصلی محسوب میشوند. این داروها با مهار ترشح هیستامین، بسیاری از علائم آلرژی را کاهش میدهند. سیتریزین و لوراتادین معمولاً باعث خواب‌آلودگی نمی‌شوند و برای مصرف روزانه مناسب‌اند، در حالی که داروهایی مانند دیفن‌هیدرامین اثر قوی‌تری دارند اما ممکن است موجب خواب‌آلودگی شوند. در هر صورت، انتخاب داروی مناسب باید زیر نظر پزشک انجام شود، زیرا وضعیت هر فرد متفاوت است و ممکن است برخی داروها با سایر داروهای مصرفی تداخل داشته باشند.
علاوه بر قرص‌ها، اسپری‌های بینی حاوی کورتیکواستروئید هم در مواردی که گرفتگی بینی شدید است، بسیار مؤثرند. این داروها التهاب مخاط بینی را کاهش داده و به تنفس بهتر کمک می‌کنند. البته مصرف طولانی مدت آنها باید تحت نظارت پزشک باشد تا از عوارض جانبی احتمالی جلوگیری شود.
- کاهش سریع علائم عطسه، خارش و آبریزش
- کمک به بهبود تمرکز و کیفیت خواب
- کنترل طولانی مدت علائم با داروهای جدید
- جلوگیری از پیشرفت آلرژی به آسم یا سینوزیت
- در دسترس بودن و مصرف آسان
- ایجاد خواب‌آلودگی یا خستگی در برخی داروها
- خشکی دهان و گلو
- وابستگی به مصرف مداوم در فصل آلرژی
- کاهش اثر با مصرف طولانی مدت
- تداخل احتمالی با داروهای دیگر
درمان آلرژی فصلی در منزل
اما در کنار داروها، درمان حساسیت فصلی در منزل هم نقش مهمی دارد. شست و شوی بینی با آب نمک، استفاده از دستگاه بخور برای مرطوب نگه داشتن هوا، بستن درها و پنجره‌ها در زمان‌های گردهافشانی و تعویض مرتب ملحفه‌ها و فیلتر کولر می‌تواند از شدت علائم بکاهد. نوشیدن آب زیاد، مصرف میوه‌های سرشار از ویتامین C و استراحت کافی هم در بهبود وضعیت عمومی بدن مؤثر است.
گاهی ترکیب درمان‌های خانگی با داروهای تجویزی بهترین نتیجه را به همراه دارد. برای مثال فرد می‌تواند در روزهایی که علائمش شدیدتر است از آنتیهیستامین استفاده کند و در روزهای دیگر فقط روش‌های خانگی را به کار گیرد تا بدنش به دارو وابسته نشود.
همچنین استفاده از مواد طبیعی مانند بخور بابونه یا نعناع می‌تواند در کاهش احتقان بینی مفید باشد. نوشیدن دمنوش زنجبیل و عسل هم برای کاهش خارش گلو و آرام کردن سرفه توصیه میشود. در افرادی که از حساسیت فصلی خارش بدن رنج می‌برند، استفاده از روغن نارگیل یا آلوئه‌ورا روی پوست می‌تواند التهاب را کاهش دهد. در مجموع، حفظ تمیزی محیط، تغذیه مناسب و استراحت کافی از اصول مهم در درمان حساسیت فصلی در منزل‌اند.
نقش تغذیه در کنترل آلرژی فصلی
تغذیه تاثیر چشمگیری در کاهش یا تشدید آلرژی‌ها دارد. مصرف میوه‌ها و سبزیجات سرشار از آنتی‌اکسیدان، مانند مرکبات، سیب، اسفناج و کلم بروکلی می‌تواند سیستم ایمنی بدن را تقویت کند و شدت واکنش‌های آلرژیک را کاهش دهد. ویتامین C یکی از موثرترین مواد طبیعی در کنترل آزادسازی هیستامین است و به همین دلیل توصیه میشود در دوران اوج حساسیت، مصرف آن افزایش یابد.
در مقابل، غذاهای فرآوری‌شده، نوشیدنی‌های گازدار و خوراکی‌های حاوی افزودنی‌های مصنوعی ممکن است واکنش‌های آلرژیک را تشدید کنند. همچنین کاهش مصرف لبنیات پرچرب و قندهای ساده می‌تواند به کاهش التهاب بدن کمک کند. نوشیدن آب زیاد و حفظ رطوبت بدن از دیگر توصیه‌های مهم برای کاهش علائم است.
تفاوت حساسیت فصلی با سرماخوردگی
بسیاری از افراد علائم حساسیت فصلی را با سرماخوردگی اشتباه می‌گیرند، زیرا هر دو با عطسه، آبریزش بینی و سرفه همراه‌اند. تفاوت اصلی در این است که حساسیت فصلی معمولاً بدون تب و بدن درد است و ترشحات بینی در آن شفاف و بی‌رنگ‌اند، در حالی که در سرماخوردگی ترشحات غلیظ و زرد یا سبز میشوند. همچنین، علائم آلرژی معمولاً تا زمانی که فرد در معرض آلرژن‌هاست ادامه دارد، اما سرماخوردگی پس از چند روز خود به خود برطرف میشود.
تأثیر آلودگی هوا بر شدت آلرژی فصلی
آلودگی هوا یکی از مهم‌ترین عوامل تشدید حساسیت فصلی در شهرهای بزرگ است. ذرات معلق و گازهای آلاینده مانند دی‌اکسید نیتروژن و ازن میتوانند غشای مخاطی بینی و گلو را تحریک کنند و باعث افزایش واکنش‌های آلرژیک شوند. همچنین آلودگی با گرده گیاهان ترکیب شده و ذراتی ایجاد می‌کند که راحت‌تر وارد سیستم تنفسی میشوند. به همین دلیل، افرادی که در مناطق آلوده زندگی می‌کنند، معمولاً علائم شدیدتر و طولانی‌تری از آلرژی را تجربه می‌کنند.
آلرژی فصلی در دوران بارداری
در دوران بارداری، تغییرات هورمونی میتوانند علائم آلرژی را تشدید کنند یا حتی در برخی زنان باعث بروز حساسیت جدید شوند. از آن‌جا که مصرف بسیاری از داروهای ضد آلرژی در این دوران ممنوع است، بهتر است خانم‌های باردار از روش‌های طبیعی مانند بخور آب گرم، شست و شوی بینی با محلول نمکی و تهویه مناسب خانه استفاده کنند. در موارد شدید هم باید حتماً با پزشک مشورت شود تا درمانی بی‌خطر و مؤثر انتخاب شود.
جمع‌بندی
حساسیت فصلی یکی از مشکلات شایع اما قابل کنترل است که در نتیجه واکنش بیش از حد سیستم ایمنی بدن به مواد طبیعی موجود در هوا ایجاد میشود. شناخت علائم، تشخیص به موقع و انتخاب روش درمانی مناسب می‌تواند از شدت آن بکاهد. اگرچه داروها مانند قویترین قرص ضد حساسیت فصلی میتوانند به سرعت علائم را کاهش دهند، اما اصلاح سبک زندگی و استفاده از درمان حساسیت فصلی در منزل هم در کنترل بلند مدت آن مؤثر است. توجه به تغذیه سالم، تمیزی محیط و کاهش تماس با آلرژن‌ها می‌تواند باعث شود این مشکل آزاردهنده به حداقل برسد و فرد بتواند در هر فصلی از سال با آرامش و سلامت زندگی کند.
منبع: Cleveland Clinic
