خواص زیره؛ ۲۰ خاصیت شگفت‌انگیز زیره سبز و سیاه

زیره، چه در گونه سبز و چه در نوع سیاه، یکی از کهن‌ترین ادویه‌های مورد استفاده در طب سنتی و آشپزی ایرانی است. گیاهی معطر با پیشینه‌ای طولانی که از دیرباز به دلیل ویژگی‌های گوارشی، اثرات آرام‌بخش و نقش آن در بهبود برخی فرایندهای بدنی مورد توجه بوده است. این دانه کوچک و خوش‌بو به‌عنوان بخشی از خانواده بزرگ‌تر ادویه‌های معطر، جایگاهی ویژه در فرهنگ غذایی ما دارد و پژوهش‌های جدید نیز بسیاری از کاربردهای سنتی آن را تأیید کرده‌اند. اما خواص زیره فقط در بحث غذا و خوراکی نیست و در بحث درمانی نیز درباره آن حرف‌های زیادی شنیده می‌شود. در ادامه این مطلب، قصد داریم به بررسی فوايد زيره بپردازیم.

ارزش غذایی زیره سبز و زیره سیاه

زیره سبز و زیره سیاه هر دو از ادویه‌های ارزشمند و کهن محسوب می‌شوند که به‌دلیل ترکیبات معطر و خواص فراوانشان در آشپزی و طب سنتی کاربرد گسترده‌ای دارند. هرچند این دو از یک خانواده‌اند، اما ارزش غذایی آن‌ها تفاوت‌هایی قابل‌توجه دارد؛ از میزان درشت‌مغذی‌ها گرفته تا ویتامین‌ها و مواد معدنی. جدول زیر، مقایسه‌ای دقیق و قابل‌اتکا از ترکیبات غذایی هر دو نوع زیره ارائه می‌دهد تا بتوان به شکل دقیق‌تری به ویژگی‌های تغذیه‌ای آن‌ها اشراف پیدا کرد.

مقایسه دو نوع زیره نشان می‌دهد که هر یک از آن‌ها در حوزه‌ای خاص برتری دارند و نمی‌توان یکی را به‌طور مطلق برتر دانست. زیره سبز به‌دلیل برخورداری از مقادیر بالاتر چربی‌های مفید، آهن و کلسیم، در زمینه تأمین انرژی، بهبود وضعیت خونسازی و حمایت از سلامت استخوان‌ها عملکرد بهتری دارد. در مقابل، زیره سیاه با میزان قابل‌توجه فیبر و ویتامین C، در تقویت عملکرد دستگاه گوارش، تنظیم قند خون و حمایت از سیستم ایمنی مؤثرتر ظاهر می‌شود و مقدار پروتئین آن نیز اندکی بیشتر است.

انواع زیره

ز‌یر‌ه گونه‌های مختلفی دارد که در ادبیات گیاه‌درمانی و آشپزی به چند نوع اصلی تقسیم شده‌اند. دو نوع پرکاربرد و رایج آن، زیره سبز (Cuminum cyminum) و زیره سیاه (که گاهی با نام زیره کوهی یا کاراوی شناخته می‌شود) است. این دو گونه از نظر گیاه‌شناسی، ترکیب شیمیایی، طعم و خواص دارویی تفاوت‌های مهمی دارند. زیره سبز بیشتر در آشپزی به‌کار می‌رود، در حالی که زیره سیاه کاربرد دارویی بسیار قوی‌تری دارد.

ز‌‌یر‌‌ه سبز یا سفید

ز‌‌یر‌‌ه سبز، با نام علمی Cuminum cyminum، گیاهی یک‌ساله از خانواده Apiaceae است. این گیاه بومی نواحی مدیترانه‌ای و جنوب غرب آسیاست و دانه‌های آن به رنگ قهوه‌ای متمایل به سبز بوده و شکل باریکی دارند. از نظر ترکیب شیمیایی، ز‌‌یر‌‌ه سبز دارای روغن‌های فرّار، فلاونوئیدها و ترکیبی به نام «کومین‌آلدهید» است که به بسیاری از اثرات بیولوژیک آن نسبت داده می‌شود.

در مورد فواید دارویی، ز‌‌یر‌‌ه سبز در طب سنتی و مطالعات جدید به‌عنوان ادویه‌ای با خاصیت ضد نفخ، تسهیل هضم، تقویت سیستم ایمنی و تنظیم قند خون شناخته شده است. مثلاً تحقیقات نشان داده‌اند که ترکیبات آنتی‌اکسیدانی زیره می‌تواند به کاهش استرس اکسیداتیو کمک کند و برخی ترکیب‌ها نقش ضد سرطانی نیز دارند. همچنین در مطالعات بالینی سبک‌تر، به بهبود سطح انسولین و کاهش قند خون اشاره شده است. در برخی منابع سنتی، از ز‌‌یر‌‌ه سبز به‌عنوان ملین ملایم، آرام‌بخش عضلانی (ضد اسپاسم)، و همچنین تحریک‌کننده‌ی ترشح آنزیم‌های گوارشی نیز یاد شده است.

زیره سیاه یا زیره کوهی

آنچه در زبان فارسی به‌عنوان ز‌یر‌ه سیاه یا زیره کوهی گاهی شناخته می‌شود، منطبق بر گونه‌هایی مانند Carum carvi است. این گیاه نیز از خانواده‌ی Apiaceae است ولی ساختار شیمیایی دانه‌اش متفاوت است. دانه‌های کاراوی (Caraway) شکل نیم‌کره (crescent) دارند و وقتی له می‌شوند بوی معطر و خاص آن‌ها آزاد می‌شود که ناشی از ترکیبی چون carvone و limonene است. در طب سنتی و گیاهی، زیره سیاه (کاراوی) به‌عنوان گیاهی با خاصیت هضم‌کنندگی قوی شناخته می‌شود؛ دانه‌های آن می‌تواند انقباضات عضلانی روده را کاهش دهد، ترشح صفرا را تحریک کند و نفخ و گاز روده را تسکین دهد. در ادامه بیشتر به این مورد می‌پردازیم که زیره برای چی خوبه.

خواص زیره

زیره در مجموع یکی از ادویه‌های ارزشمند با طیف گسترده‌ای از خواص تغذیه‌ای و درمانی است؛ از بهبود عملکرد گوارش و تنظیم سوخت‌وساز بدن گرفته تا اثرات آنتی‌اکسیدانی و کمک به تعادل برخی شاخص‌های سلامت. البته باید توجه داشت که شدت و نوع این خواص، بسته به رنگ و نوع زیره متفاوت است و هر کدام از گونه‌ها ویژگی‌های مخصوص به خود را دارند. به صورت کلی، فوائد زیره، صرف نظر از رنگ آن عبارت‌اند از:

• بهبود فرایند چربی سوزی و لاغری
• بهبود پوست صورت
• جلوگیری از التهاب پوست
• کمک به تسکین درد قاعدگی
• مراقبت از پوست سر
• رفع نفخ و مشکلات گوارشی
• کمک به سم‌زدایی بدن
• تحکیم بافت استخوان
• بهبود سلامت قلب و عروق
• بهبود قوای جنسی در مردان

در ادامه به شکل کامل‌تری به این موارد خواهیم پرداخت.

۱. خواص ز‌یر‌ه سبز

زیره سبز یکی از رایج‌ترین انواع زیره است و به‌دلیل عطر قوی و ترکیبات فعالش، در بسیاری از فرهنگ‌های غذایی و درمانی مورد استفاده قرار می‌گیرد. فواید زیره سفید علاوه بر نقش گسترده و انعطاف‌پذیر در آشپزی و سلامت، از لحاظ درمانی هم اثبات‌شده بوده و از بهبود مشکلات رحم گرفته تا لاغری، به افراد کمک می‌کند.

۲. خواص زیره سبز برای رحم

بر اساس شواهد علمی موجود، زیره، چه سبز و چه سیاه، در حد تئوری به دلیل داشتن ترکیبات ضدالتهابی و آنتی‌اکسیدانی می‌تواند به بهبود برخی فرآیندهای هورمونی و التهابی مرتبط با کیست تخمدان و سلامت عمومی رحم کمک کند، اما تا امروز هیچ پژوهش معتبر انسانی خواص زیره سبز برای رحم را ثابت نکرده که بتواند اختلالات رحمی را درمان کند.

بیشتر مطالعات انجام‌شده درباره روی حیوانات بوده و نتایج آن‌ها قابل تعمیم مستقیم به انسان نیست. از طرفی برخی تحقیقات حتی اثرات ضدباروری یا اختلال در عملکرد طبیعی تخمدان‌ها را در مصرف دوزهای بالا گزارش کرده‌اند، بنابراین مصرف خودسرانه آن می‌تواند خطرساز باشد. به همین دلیل، زیره را باید صرفاً یک گزینه حمایتی احتمالی در کنار درمان‌های پزشکی دانست، نه یک درمان مستقل. افراد مبتلا به مشکلات هورمونی یا رحمی هم لازم است قبل از مصرف آن حتماً با پزشک مشورت کنند.

۳. خواص ز‌یر‌ه سبز برای کبد چرب

زیره، چه سبز و چه سیاه، حاوی ترکیبات فعالی مانند کاروون، آنتی‌اکسیدان‌ها و مواد ضدالتهابی است که در نگاه تئوری می‌توانند به کاهش التهاب عمومی بدن کمک کنند. برخی منابع نیز اشاره می‌کنند که این ترکیبات ممکن است در سم‌زدایی سبک کبد یا کمک به تنظیم آنزیم‌ها نقش حمایتی داشته باشند و عملکردی شبیه به گل گاوزبان برای مردان داشته باشند. اما این اثرات مربوط به عملکرد طبیعی کبد در افراد سالم است و به‌هیچ‌وجه معادل درمان کبد چرب نیست. از طرف دیگر، بخش مهمی از تحقیقات نشان می‌دهد که:

• روغن موجود در دانه زیره بسیار ناپایدار است و در مصرف زیاد و طولانی‌مدت می‌تواند به کبد و کلیه‌ها آسیب بزند.
• مصرف زیره، به‌ویژه زیره سیاه و به‌ویژه در قالب روغن یا مکمل‌ها، برای افرادی که مشکل کبدی یا صفراوی دارند محدود یا حتی منع شده است؛ چون ممکن است،
  • • از تخلیه کیسه صفرا جلوگیری کند،
    • روی عملکرد کبد اثر منفی بگذارد،
    • و در شرایط التهاب یا آسیب کبدی باعث تشدید مشکل شود.
• در اغلب راهنماهای پزشکی، افراد دارای کبد چرب، اختلال عملکرد کبد یا مجاری صفراوی در فهرست کسانی هستند که باید در مصرف کاراوِی (Caraway / ز‌یر‌ه) احتیاط کنند یا اصلاً مصرف نکنند. بنابراین:

در حالی که مصرف مقدار کم ز‌یر‌ه در افراد سالم مشکلی ندارد و حتی می‌تواند اثرات گوارشی یا ضدالتهابی خفیف داشته باشد، برای افراد مبتلا به کبد چرب اصلاً گزینه‌ای مطمئن یا درمانی نیست. حتی می‌توان گفت که افراد مبتلا به کبد چرب بهتر است از مصرف زیاد زیره، به‌ویژه به شکل روغن، عصاره یا مکمل، خودداری کنند.

اگر هم کسی قصد دارد ز‌یر‌ه را به‌عنوان بخشی از رژیم روزانه‌اش استفاده کند، حتماً باید پیش از مصرف با پزشک متخصص کبد یا تغذیه مشورت کند تا از تداخل با روند درمان جلوگیری شود. به زبان ساده، زیره برای درمان کبد چرب نه‌تنها اثبات نشده، بلکه در بسیاری از موارد توصیه نمی‌شود. فقط مصرف عادی در غذا، نه به‌صورت دارویی، ممکن است بدون خطر باشد، آن هم در افراد بدون بیماری فعال کبدی.

۴. خواص ز‌یر‌ه سبز برای پوست صورت

زیره سبز یکی از ادویه‌های بسیار مفید برای پوست است که می‌تواند به‌طور طبیعی باعث سلامتی و شادابی پوست صورت و حتی سر شود. در ادامه می‌توانید فواید کلی این ادویه محبوب را بخوانید.

• آنتی‌اکسیدان‌های ز‌‌یر‌‌ه سبز (به‌خصوص ویتامین E) به کاهش رادیکال‌های آزاد کمک می‌کنند و از ایجاد چروک و پیری زودرس پوست جلوگیری می‌کنند.
• با تقویت دیواره مویرگ‌ها، ز‌‌یر‌‌ه سبز باعث حفظ رطوبت پوست و افزایش خاصیت ارتجاعی آن می‌شود.
• ترکیب‌های ضدباکتریایی و ضدقارچی ز‌‌یر‌‌ه سبز می‌توانند به درمان عفونت‌های سطحی پوست، آکنه و اگزما کمک کنند.
• آنتی‌اکسیدان‌ها موجود در ز‌‌یر‌‌ه سبز می‌توانند از پوست در برابر اثرات مضر اشعه UV و دود سیگار محافظت کنند.
• زیره سبز با تسریع فرآیند بازسازی سلولی بهبود زخم‌ها و جوش‌ها را تسریع می‌کند.
• برخی منابع معتقدند که روغن ز‌یر‌ه سبز ممکن است به‌تدریج تیرگی‌های زیر و دور چشم را کاهش داده و پوست را روشن‌تر و مرطوب‌تر کند.
• ترکیب ز‌‌یر‌‌ه سبز با ماسک‌هایی مثل موز می‌تواند خشکی و خارش پوست سر را کاهش داده و باعث نرمی موها شود.

باید توجه داشت که علی‌رغم فواید بسیار ز‌‌یر‌‌ه سبز برای پوست، این ادویه در صورت استفاده نادرست حتی می‌تواند مشکل‌ساز هم بشود. یعنی پوست را با مشکلاتی نظیر خارش یا سوزش مواجه کند. جزئیات این موضوع به شرح زیر است؛

• ترکیب روغنی: وقتی از روغن زیره سبز برای پوست استفاده می‌کنید، نباید آن را مستقیم روی پوست بمالید. حتماً آن را با یک روغن حامل مثل روغن زیتون ترکیب کنید تا از تحریک و سوزش جلوگیری شود.
• آزمون حساسیت: پیش از استفاده موضعی از هر نوع پماد، ماسک یا روغن زیره سبز، ابتدا مقدار کمی از آن را بر ناحیه کوچکی از پوست تست کنید (حدود 20 دقیقه منتظر بمانید) تا مطمئن شوید که پوستتان به آن حساس نیست.
• مصرف بیش‌ازحد: مصرف زیاد زیره (یا استفاده موضعی زیاد) ممکن است باعث خارش پوست یا واکنش آلرژیک شود، مخصوصاً در افرادی که زمینه آلرژی دارند.

۵. خواص زیره سبز برای کیست تخمدان

زیره سبز (Carum carvi) از نظر تئوری به دلیل داشتن ترکیبات ضدالتهابی و آنتی‌اکسیدانی می‌تواند در کاهش التهاب عمومی بدن مؤثر باشد و همین ویژگی‌ها به‌صورت غیرمستقیم ممکن است در بهبود برخی علائم مرتبط با مشکلات هورمونی نقش حمایتی داشته باشد. بااین‌حال، هیچ پژوهش معتبر علمی، اثر قطعی یا درمانی ز‌یر‌ه سبز را در بهبود یا درمان کیست تخمدان یا تنبلی تخمدان (PCOS) تأیید نکرده است.

توجه داشته باشید هم کیست و هم تنبلی تخمدان یک اختلال جدی و چندعاملی است که حتماً باید تحت نظارت پزشک متخصص و با دارو یا رژیم درمانی مناسب کنترل شود. بنابراین حتی اگر از نظر تئوری انتظار می‌رود ترکیبات ز‌یر‌ه بتوانند تا حدی اثرات حمایتی داشته باشند، استفاده از آن به‌عنوان درمان به‌هیچ‌وجه توصیه نمی‌شود.

بهتر است اگر دچار تنبلی تخمدان هستید، حتی مصرف کم زیره سبز را نیز بدون اطلاع پزشک انجام ندهید. در مرحله اول، لازم است وضعیت هورمونی، داروهای مصرفی و شرایط بدنی‌تان توسط پزشک بررسی شود و هرگونه مصرف گیاه دارویی زیر نظر متخصص انجام گیرد.

۶. خواص عرق زیره سبز برای لاغری

خواص عرق زیره سبز برای لاغری هم خیلی ثابت‌شده نیست. اما تأثیر دارد. عرق زیره سبز به‌دلیل اثرات گوارشی و ترکیبات فعال خود، در سال‌های اخیر برای کمک به کاهش وزن مورد توجه قرار گرفته است. این گیاه بیشتر به‌عنوان بهبوددهنده هضم، کاهش‌دهنده نفخ و تقویت‌کننده عملکرد صفرا شناخته می‌شود و همین ویژگی‌ها می‌توانند به‌طور غیرمستقیم در روند کنترل وزن نقش حمایتی داشته باشند. هرچند، شواهد علمی درباره نقش قطعی آن در لاغری همچنان محدود است و نباید تنها به‌عنوان یک درمان مستقل در نظر گرفته شود. مهم‌ترین فواید عرق زیره سبز در روند کاهش وزن عبارت‌اند از:

• ز‌‌یر‌‌ه سبز به حرکت بهتر غذا در دستگاه گوارش کمک کرده و از تجمع گاز و نفخ جلوگیری می‌کند؛ این مسئله می‌تواند ظاهر شکم را بهبود دهد.
• وجود مقادیر قابل‌توجه فیبر در دانه‌های ز‌‌یر‌‌ه سبز می‌تواند اشتها را کاهش دهد و مدت‌زمان احساس سیری را افزایش دهد.
• در برخی کارآزمایی‌ها مصرف مکمل ز‌‌یر‌‌ه سبز طی ۸ هفته موجب کاهش وزن، کاهش BMI و بهبود حساسیت به انسولین شده است.
• تحقیقات نشان داده‌اند که ترکیب عرق زیره سبز با لیمو در بهبود شاخص‌های متابولیک، کاهش تری‌گلیسیرید و کاهش قند خون نقش مؤثرتری دارد.

مصرف زیره سبز باید همراه با رژیم غذایی اصولی و فعالیت بدنی باشد؛ زیره به‌تنهایی موجب لاغری نمی‌شود. همچنین مصرف بیش‌ازحد یا طولانی‌مدت می‌تواند باعث تحریک گوارشی یا حساسیت پوستی شود. توجه داشته باشید افرادی که بیماری‌های کبدی، صفراوی یا مشکلات هورمونی دارند، باید مصرف ز‌یر‌ه را با احتیاط و تحت نظر پزشک انجام دهند.

۷. خواص زیره سیاه

اگر برایتان سوال شده که خواص زیره سیاه چیست، باید بگوییم زیره سیاه یا زیره کوهی، نوع دیگری از این خانواده است که با ترکیبات متفاوت خود، معمولاً در مواردی به‌کار می‌رود که بدن به حمایت بیشتر در زمینه‌ی هضم، پاک‌سازی و حتی کاهش وزن نیاز دارد. این ز‌یر‌ه به‌دلیل ماهیت قوی‌تر و خاصیت‌های متمرکزش، بیشتر در کاربردهای درمانی مورد توجه قرار گرفته است. توضیحات دقیق‌تر و ویژگی‌های مهم این زیره را می‌توانید در زیر بخوانید.

۸. خواص زیره سیاه برای لاغری شکم

زیره سیاه یا زیره کوهی به‌دلیل ترکیبات فعالی مانند تیموکینون، تیمول و کارواکرول در طب سنتی و مدرن به‌عنوان یک گیاه دارویی ارزشمند شناخته می‌شود. این ترکیبات اثرات ضدالتهابی، آنتی‌اکسیدانی و ضدباکتریایی دارند و به همین علت نقش پررنگ‌تری در کنترل وزن، افزایش متابولیسم و کاهش چربی شکمی نسبت به ز‌یر‌ه سبز نشان می‌دهند. از ز‌یر‌ه سیاه نه‌تنها به‌صورت ادویه، بلکه به شکل «عرق زیره» نیز برای کاهش وزن استفاده می‌شود. مهم‌ترین فواید زیره سیاه برای لاغری و چربی‌سوزی عبارت‌اند از:

• ترکیبات فعال زیره سیاه سبب افزایش کالری‌سوزی و چربی‌سوزی شده و به روند لاغری کمک می‌کنند.
• مواد موجود در زیره سیاه با تنظیم قند خون، احساس گرسنگی را کاهش داده و از ریزه‌خواری جلوگیری می‌کنند.
• ز‌یر‌ه سیاه باعث بهبود حساسیت به انسولین و کاهش قند خون ناشتا می‌شود؛ این مسئله در کاهش چربی احشایی و شکمی بسیار مؤثر است.
• این گیاه در رفع نفخ، ورم معده و مشکلات گوارشی مؤثر است و به بهبود عملکرد دستگاه گوارش کمک می‌کند.
• آنتی‌اکسیدان‌ها و ویتامین‌های موجود در زیره سیاه می‌توانند به افزایش مقاومت بدن و عملکرد متابولیک بهتر کمک کنند.

روش‌های رایج مصرف زیره سیاه برای لاغری عبارت‌اند از:

• مصرف روزانه یک قاشق چای‌خوری زیره سیاه با آب گرم
• استفاده از ز‌یر‌ه سیاه در غذاها مانند سوپ، سالاد، پلو و سبزیجات
• ترکیب ز‌یر‌ه سیاه با عسل به‌عنوان یک روش سنتی برای افزایش چربی‌سوزی
• مصرف عرق ز‌یر‌ه سیاه در وعده‌های مشخص برای تقویت روند لاغری (با مشورت پزشک)

توجه داشته باشید مصرف زیاد یا خودسرانه زیره سیاه، به‌خصوص عرق یا مکمل آن، ممکن است در برخی افراد باعث افت شدید قند خون، حساسیت پوستی یا مشکلات گوارشی شود. به علاوه، زنان باردار، شیرده، افراد مبتلا به مشکلات کبدی یا اختلال عملکرد کیسه صفرا، نباید بدون مشورت پزشک از زیره سیاه استفاده کنند. همچنین زیره سیاه مکمل رژیم لاغری است؛ یعنی نقش کمکی دارد، نه درمان مستقل.

۹. خواص ز‌یر‌ه سیاه برای معده

خواص خوردن ز‌یر‌ه سیاه بسیار است. اما مطالعات محدود نشان می‌دهد که روغن زیره سیاه با شل کردن عضلات صاف دستگاه گوارش می‌تواند به کاهش علائم سوءهاضمه مانند احساس پری، سنگینی معده و دردهای گوارشی کمک کند. همچنین در یک پژوهش آزمایشگاهی، اسانس زیره سیاه توانست از رشد باکتری‌های مضر روده جلوگیری کند، بدون اینکه به باکتری‌های مفید آسیبی وارد کند.

این ویژگی می‌تواند به حفظ تعادل میکروبی روده، کاهش التهاب و بهبود هضم کمک کند. حتی در مطالعه‌ای دیگر مشاهده شد که عصاره زیره سیاه توانایی مبارزه با هلیکوباکتر پیلوری، عامل اصلی بسیاری از زخم‌های معده را دارد. این یافته نشان می‌دهد که زیره سیاه ممکن است نقش حمایتی در کنترل زخم معده داشته باشد؛ اما نیاز به تحقیقات انسانی بیشتری دارد. از طرفی در صورت مصرف بی‌رویه یا مصرف بدون توجه به بیماری زمینه‌ای، ممکن است دچار مشکلاتی از قبیل زیر شوید؛

• سوزش سر دل: وجود فواید زیره سیاه برای هضم، مصرف زیاد آن می‌تواند باعث افزایش ترشح اسید معده شده و در برخی افراد موجب ریفلاکس و سوزش سر دل شود.
• آروغ زدن: خاصیت ضدنفخی زیره سیاه در برخی افراد نتیجه عکس می‌دهد و ممکن است باعث افزایش دفع گاز از طریق آروغ شود. این موضوع خطرناک نیست، اما می‌تواند آزاردهنده یا ناخوشایند باشد.

روش مصرف ز‌یر‌ه سیاه برای بهبود هضم به شرح زیر است؛

• یک قاشق مرباخوری ز‌یر‌ه سیاه
• خیساندن 5–6 ساعته یا یک‌شبه
• جوشاندن و صاف کردن
• افزودن آب لیموترش به‌صورت اختیاری
• مصرف ناشتا تا 14 روز

علی‌رغم خواص زیره کوهی یا سیاه، افرادی که معده حساسی دارند باید مقدار لیمو را کاهش دهند یا حذف کنند. توجه داشته باشید بخش قابل‌توجهی از تحقیقات مربوط به اثرات زیره سیاه، بر حیوانات یا در محیط آزمایشگاهی انجام شده است. بنابراین هنوز مکانیسم قطعی و دوز مناسب مصرف به‌طور علمی مشخص نشده و بهتر است قبل از مصرف درمانی، با متخصص تغذیه مشورت شود.

۱۰. فواید زیره سفید

زیره‌ سفید درواقع همان ز‌‌یر‌‌ه سبز معمولی است که در بازار با این نام هم شناخته می‌شود و تفاوت عمده‌ای با ز‌یر‌ه سبز ندارد. این ادویه به خاطر طبع گرمش بیشتر برای بهبود هضم، کاهش نفخ و رفع دل‌دردهای گوارشی استفاده می‌شود.

۱۱. خواص زیره برای مردان

خواص زیره برای مردان هم بسیار است. با وجود آن‌که زیره سیاه به‌طور گسترده به‌عنوان یک ادویه و گیاه دارویی شناخته می‌شود، اما در حوزه سلامت مردان نیز اثرات قابل توجهی دارد. برخی از این اثرات، مثبت و برخی نیازمند احتیاط هستند. فواید و مخاطرات مصرف زیره سیاه برای مردان عبارت‌اند از؛

• بهبود کیفیت و افزایش اعداد اسپرم
• حمایت از عملکرد جنسی
• فزایش میل جنسی و بهبود عملکرد جنسی
• اثرات ضدالتهابی و تقویت ریکاوری عضلانی
• پشتیبانی از سیستم هورمونی

توجه داشته باشید برخی گزارش‌ها و منابع سنتی اشاره کرده‌اند که مصرف زیاد ز‌یر‌ه ممکن است در برخی افراد باعث کاهش سطح تستوسترون شود. در حالی که مصرف معتدل ز‌یر‌ه می‌تواند کیفیت اسپرم را تقویت کند، مصرف بیش از اندازه آن، به‌ویژه به شکل روغن یا عصاره غلیظ، ممکن است در برخی افراد باعث اختلال در باروری شود. بنابراین تعادل در مصرف کاملاً ضروری است.

اگر می‌خواهید درباره خوراکی‌های مفید برای مردان اطلاعات بیشتری کسب کنید پیشنهاد می‌کنیم مطالب خواص عناب برای مردان را هم مطالعه کنید.

۱۲. خواص زیره برای زنان

زیره (Cuminum cyminum) منبعی از آنتی‌اکسیدان‌ها، ترکیبات فنولی و مواد فعال مانند cuminaldehyde است که در مطالعات مختلف اثرات ضدالتهابی، ضدباکتریال، بهبود گلوکز خون و تأثیرات متابولیک نشان داده‌اند. در زنان، بعضی کارآزمایی‌ها نشان می‌دهند مکمل‌های زیره می‌توانند به کاهش وزن، کاهش چربی شکمی و بهبود پروفایل چربی خون کمک کنند.

۱۳. خواص ز‌یر‌ه برای باردار شدن

نتایج متناقض و عمدتاً حیوانی یا غیرکافی در انسان وجود دارد که خواص زیره برای باردار شدن را تأیید کند. برخی مطالعات حیوانی نشان دادند که عصاره یا ترکیبات زیره می‌تواند موجب کاهش تولید مثل یا اختلال در اسپرم‌زایی شود؛ یعنی ممکن است خواص ضدباروری نیز داشته باشد. ولی در حیوانات دیگر و در برخی گزارش‌ها مصرف خوراکی زیره در بهبود پارامترهای تولیدمثلی مؤثر بوده است. بنابراین نمی‌توان حکم قطعی داد و لازم است افرادی که قصد باردار شدن دارند، قبل از مصرف مکمل‌ها به پزشک مراجعه کنند.

همچنین به‌دلیل گزارش‌های قدیمی و جدید مبنی بر اثرات ضدباروری در مدل‌های حیوانی، زنان باردار یا زوج‌هایی که در تلاش برای بارداری هستند بهتر است از مصرف دوزهای بالای عصاره یا مکمل زیره بدون نظر پزشک خودداری کنند.

۱۴. خواص زیره و رازیانه برای زنان

خواص زیره و رازیانه برای زنان بیشتر به خاطر قاعدگی است. ز‌یر‌ه و رازیانه هر دو به‌خاطر طبع گرم و ترکیبات گیاهی‌شان برای زنان کاربرد زیادی دارند. رازیانه بیشتر به‌خاطر اثرات شبیه استروژن گیاهی‌اش شناخته می‌شود و معمولاً برای کاهش دردهای قاعدگی، تنظیم چرخه و کاهش نفخ دوره‌ پریود استفاده می‌شود. زیره هم به بهبود هضم، کاهش نفخ و سبک‌کردن معده کمک می‌کند و در برخی زنان باعث کاهش اسپاسم‌های گوارشی و قاعدگی می‌شود. البته اثرات درمانی این دو گیاه از نظر علمی کاملاً قطعی نیست و اگر قرار است به‌صورت دارویی مصرف شوند، باید با نظر پزشک باشند.

۱۵. خواص عرق زیره

عرق زیره محصول تقطیر آبی است که معمولاً برای سوءهاضمه، نفخ و تقویت اشتها در طب سنتی استفاده می‌شود. شواهد علمی مستقیم درباره عرق زیره محدود است؛ بیشتر مطالعات مربوط به عصاره‌های آبی یا خود دانه‌هاست. اگرچه ترکیبات فرار محلول در آب ممکن است برخی خواص هضم را منتقل کنند، اثرات طولانی‌مدت و ایمنی در بارداری یا دوز درمانی به‌خوبی بررسی نشده است. بنابراین احتیاط و مشورت پزشکی لازم است. به صورت کلی، برای یک فرد سالم بدون بیماری زمینه‌ای، در صورت مصرف متعادل، خواص عرق زیره سیاه و خواص عرق زیره سبز می‌تواند شامل موارد زیر شود؛

• بهبود فرآیند هضم
• تقویت سیستم ایمنی
• حفظ سلامت پوست
• کمک به درمان اختلالات تنفسی
• کاهش وزن
• درمان هموروئید
• پیشگیری از دیابت
• افزایش استحکام استخوان‌ها
• خاصیت ضد ویروسی
• کمک به سم‌زدایی بدن

۱۶. خواص روغن زیره

روغن اسانسی زیره حاوی ترکیبات غلیظ و فعالی مانند cuminaldehyde و ترپن‌هاست که در مطالعات آزمایشگاهی/حیوانی اثرات ضدباکتریال، ضدالتهابی و متابولیک نشان داده‌اند. روغن اسانسی به‌خاطر غلظت بالا خطر تحریک پوست، حساسیت و اثرات سیستمیک دارد؛ بنابراین استفاده موضعی باید رقیق‌شده و مصرف خوراکی روغن غلیظ فقط زیر نظر متخصص باشد. برخی مطالعات نشان داده‌اند روغن زیره می‌تواند بر پارامترهای متابولیک مؤثر باشد اما شواهد کافی برای تجویز در زنان باردار یا برای باروری وجود ندارد و خواص روغن ز‌یر‌ه در این یک مورد ثابت نشده است.

۱۷. خواص چای زیره

خواص چای زیره (جوشانده ساده یا دمنوش) زیاد است. این چای معمولاً برای بهبود هضم، کاهش نفخ، کمک به آرامش و برخی اثرات ضدالتهابی سنتی استفاده می‌شود. مطالعات انسانی مستقیم کم‌اند، اما دمنوش‌های زیره به‌خاطر ترکیبات محلول در آب می‌توانند به هضم کمک کنند. برای زنان باردار بهتر است قبل از مصرف منظم با پزشک مشورت شود.

لازم به ذکر است ترکیب دمنوش زیره با چای سبز (یا مخلوط این دو گیاه) یک نوشیدنی گیاهی بسیار مفید است. خواص دمنوش زیره و چای سبز در طب سنتی و در برخی محصولات مدرن شامل لاغری، سم‌زدایی و تقویت متابولیسم و کاربردی مشابه خواص میخک برای مردان دارد. همچنین از طریق مکانیسم‌های مختلف، این ترکیبات ممکن است به سلامت عروق و قلب کمک کنند. مطالعات نشان داده‌اند که کاتچین چای سبز می‌تواند اثرات رگ‌گشایی، ضدالتهاب و ضدپلی‌پروز (ضد تکثیر سلولی نامتعادل) داشته باشد و حتی ریسک‌فاکتورهای متابولیکی (مثل قند خون و چربی خون) را کاهش دهد.

۱۸. خواص تخم زیره

دانه‌های زیره منبع فیبر، ریزمغذی‌هایی مانند آهن و ترکیبات فنولی هستند. مصرف در حد غذایی می‌تواند به بهبود دریافت آنتی‌اکسیدان، کمک به مدیریت قند خون و متابولیسم و تقویت هضم کمک کند. مطالعات کارآزمایی روی انسان برخی مزایای متابولیک و کاهش کلسترول را نشان داده‌اند، به‌خصوص در زنان دارای اضافه وزن.

خواص تخم زیره‌ سبز به دلیل ترکیبات معطر و خواص ضدالتهابی‌اش، بیشتر برای بهبود هضم و کاهش نفخ استفاده می‌شود. این دانه‌ها می‌توانند به تحریک ترشح آنزیم‌های گوارشی کمک کنند و در نتیجه باعث کاهش سنگینی معده و بهبود حرکات روده شوند. برخی افراد از تخم زیره برای کنترل اشتها و کمک به کاهش وزن هم استفاده می‌کنند، اما شواهد علمی درباره این مورد محدود است و نباید به‌صورت دارویی بدون نظر پزشک مصرف شود.

۱۹. خواص جوشانده زیره سیاه

جوشانده متمرکزتر از دمنوش است و ممکن است مقادیر بیشتری از ترکیبات محلول آزاد کند. استفاده‌های سنتی شامل ضدنفخ، ضداسپاسم شکمی و افزایش اشتهاست. با این حال جوشانده‌های غلیظ می‌توانند اثرات قوی‌تری داشته باشند و در برخی منابع سنتی برای القای قاعدگی یا حتی سقط‌درمانی به‌کار رفته‌اند؛ بنابراین زنان باردار یا کسانی که قصد بارداری دارند باید از مصرف جوشانده‌های قوی خودداری کرده و حتماً با پزشک مشورت کنند. خواص جوشانده زیره سیاه به شرح زیر است؛

• کاهش نفخ و بهبود هضم
• کمک به کاهش وزن
• ضدالتهاب و آنتی‌اکسیدان
• کاهش دردهای قاعدگی

۲۰. خواص جوشانده زیره سبز

• بهبود هضم و کاهش نفخ
• کنترل قند خون
• خواص آنتی‌اکسیدانی و ضدالتهابی
• تقویت سیستم ایمنی
• کاهش کلسترول
• تأثیر احتمالی بر مفاصل و روماتیسم

جمع‌بندی

زیر یکی از معدود ادویه‌هایی است که درباره فوائد و مضرات آن مطالب ضد و نقیض زیادی وجود دارد. مثلا خاصیت زیره برای لاغری اثبات شده و فراوان نیستند. اما ز‌یر‌ه در رژیم غذایی معمولی برای اغلب افراد مفید و ایمن است و می‌تواند به هضم، لاغری و برخی پارامترهای متابولیک کمک کند. درباره باروری و بارداری هم شواهد قطعی انسانی کم و متناقض است؛ برخی مطالعات حیوانی اثر ضدباروری نشان داده‌اند. بنابراین اگر قصد باردار شدن دارید یا باردار هستید از مصرف دوزهای درمانی/مکمل یا جوشانده‌های غلیظ خودداری و با پزشک مشورت کنید. همچنین توصیه می‌شود حتما قبل از مصرف ز‌یر‌ه با هدف درمانی با دوز بالا، با پزشک مشورت کنید. در صورتی هم که مشکل خاصی ندارید، مصرف متعادل زیره، عرق زیره، چای زیره و جوشانده زیره نباید ضرر خاصی داشته باشد.

منبع: Tuasaude – Healthline – Violapharm