انحراف بینی یا (Septal Deviation ) یکی از شایع‌ترین مشکلات بینی است. در این عارضه تیغه میانی بینی (سپتوم) که دو حفره‌ی بینی را از یکدیگر جدا می‌کند، در مرکز قرار ندارد و به یک سمت متمایل شده و انحراف پیدا می‌کند.
این انحراف می‌تواند مادرزادی باشد یا در اثر ضربه، شکستگی یا عمل جراحی رخ دهد. اگرچه درجاتی از انحراف بینی در بسیاری از افراد وجود دارد، اما گاهی این مشکل به‌قدری شدید می‌شود که بر کیفیت زندگی، تنفس، خواب و حتی سلامت کلی بدن تأثیر می‌گذارد و منجر به علائمی نظیر سردرد، کاهش حس بویایی و انسداد تنفسی و خشکی گلو، خونریزی بینی و… می‌شود.
تشخیص این عارضه عموما با معاینه‌ی بالینی بینی یا تصویربرداری رادیوگرافی، توسط پزشک متخصص راینولوژی صورت می‌گیرد. راینولوژی یک شاخه‌ی فوق تخصصی از رشته گوش و حلق و بینی و جراحی سر و گردن است و به بیماری‌ها و جراحی‌های ناحیه بینی می‌پردازد.
اکنون با نگاهی جامع، به بیماری انحراف بینی، علائم و روش‌های تشخیص و درمان آن می‌پردازیم و ارتباط آن با اختلالات گوش، مشکلات ریوی، سینوزیت، خواب و زیبایی را بررسی می‌کنیم.
از کجا بفهمیم انحراف بینی داریم؟
پاسخ به این سؤال مهم نیاز به بررسی علائم رایج و گاهی مراجعه به متخصص گوش و حلق و بینی و معاینه بالینی و تصویربرداری رادیوگرافی دارد. اما نشانه‌های معمول انحراف بینی که در بسیاری از مبتلایان مشترک‌اند، به شرح زیر است:
- گرفتگی مداوم بینی در یک یا هر دو طرف
- تنفس سخت از راه بینی، به‌ویژه هنگام خواب یا فعالیت بدنی
- خشکی بینی
- خرخر شبانه و خستگی صبحگاهی
- خونریزی مکرر از بینی
- خشکی دهان و گلو به دلیل تنفس دهانی
- سردرد یا احساس فشار در صورت
- کاهش حس بویایی در برخی موارد
- سینوزیت
- تنفس پرسروصدا (استریدور)
- ترجیح خوابیدن به یک سمت بدن
نکته: در پاره‌ای اوقات انحراف بینی از داخل دیده نمی‌شود، اما همچنان علائم قابل توجهی ایجاد می‌کند. هرچند مجموعه‌ای از این علائم، احتمال بیماری را قوت می‌بخشد، اما همچنان تشخیص دقیق و قطعی آن، تنها با معاینه توسط پزشک متخصص و گاه انجام سی‌تی‌اسکن صورت می‌پذیرد. اما اگر بعضی از علائم یاد شده را در خود مشاهده می‌کنید، می‌توانید پیش از مراجعه به پزشک، با معاینه‌هایی ساده، از احتمال ابتلای خود تا حدی مطلع گردید.
روش خودآزمایی اول: سرتان را به سمت عقب ببرید و در آینه نگاه کنید. شما می‌توانید به جای این کار از قسمت زیرین بینی خود عکس بگیرید. چنانچه سوراخ‌های بینی شما نامتقارن هستند، این احتمال وجود دارد که تیغه‌ی بینی دچار انحراف باشد.
روش خودآزمایی دوم: با انگشت‌تان یکی از سوراخ‌های بینی خود را بگیرید؛ سپس نفس بکشید و جریان هوا را بررسی کنید و بعد همین کار را با سوراخ دیگر بینی تکرار کنید. اگر در نفس کشیدن از یک یا هر دو سوراخ بینی مشکل دارید، ممکن است به انحراف بینی مبتلا باشید.
تأثیر انحراف بینی بر گوش
سپتوم بینی یا تیغه میانی بینی، دیواره‌ای غضروفی و استخوانی است که در وسط بینی قرار دارد و حفره‌ی بینی را به دو نیمه‌ی مجزا تقسیم می‌کند. این تیغه نقش مهمی در عملکرد تنفسی و ساختار بینی دارد و از یک قسمت جلویی غضروفی و یک قسمت پشتی استخوانی تشکیل و توسط لایه‌ای مخاطی پوشانده شده است و نقش مرطوب کردن و تصفیه هوای ورودی به بینی را دارد و همزمان از بافت‌های زیرین در برابر عفونت محافظت می‌کند.
سپتوم همچنین نقش مهمی در تهویه‌ی مناسب سینوس‌ها و گوش میانی دارد. به همین سبب انحراف در این ناحیه می‌تواند عملکرد مجرای استاش را هم مختل کند. وظیفه‌ی اصلی مجرای استاش (Eustachian tube) یا شیپور استاش، یکسان کردن فشار هوا در دو طرف پرده گوش و تخلیه مخاط از گوش میانی است. گوش میانی به وسیله این لوله، به پشت بینی و حلق متصل شده است.
انحراف بینی و گرفتگی گوش چه ارتباطی با هم دارند؟
یکی از پیامدهای شایع این بیماری، گرفتگی گوش است. این وضعیت به دلیل اختلال در تهویه‌ی گوش میانی ایجاد می‌شود و می‌تواند باعث احساس پر بودن گوش، کاهش شنوایی یا وزوز گوش شود. همچنین در برخی موارد، بیمار دچار سرگیجه‌ی خفیف و احساس ناپایداری نیز می‌گردد.
انحراف بینی و سینوزیت
یکی از مهم‌ترین عوارض انحراف بینی، ابتلا به سینوزیت مزمن یا حاد است. تیغه‌ی منحرف بینی ممکن است مسیر تخلیه طبیعی سینوس‌ها را مسدود کرده و باعث تجمع ترشحات شود. در نتیجه‌‌ی این وضعیت، محیطی مناسب، برای رشد باکتری‌ها و ایجاد عفونت و التهاب در سینوس‌ها ایجاد می‌شود و فرد به بیماری سینوزیت مبتلا می‌گردد.
علائم همراه با سینوزیت در این شرایط عبارت‌اند از:
- احساس فشار در پیشانی یا گونه‌ها
- ترشحات غلیظ بینی
- سردردهای سینوسی
- بوی بد دهان
- تب خفیف
- گلودرد صبحگاهی
- ترشح پشت حلق
انحراف بینی و خط گلو
یکی از اثرات تنفس دهانی ناشی از انحراف بینی، ایجاد التهاب در ناحیه گلو و حلق است. این التهاب ممکن است به شکل «خط گلو» در معاینه‌ی پزشک نمایان شود. افراد مبتلا ممکن است دچار گلودرد صبحگاهی، خشکی گلو یا سوزش خفیف در این ناحیه شوند.
آیا انحراف بینی باید عمل شود؟
در پاسخ به این پرسش باید گفت که همه‌ی موارد نیاز به جراحی ندارند و تصمیم برای انجام عمل، به شدت علائم و میزان اختلال در کیفیت زندگی فرد مبتلا بستگی دارد. شرایطی که معمولا جراحی را ضروری می‌سازد عبارت‌اند از:
- انسداد شدید مجاری بینی
- خرخر یا آپنه‌ی خواب (وقفه‌ی تنفسی در خواب)
- سینوزیت مزمن
- اختلال در بویایی
- سردرد یا فشار مکرر در ناحیه صورت
- عفونت‌های مکرر
عملی که برای اصلاح این مشکل انجام می‌شود، «سپتوپلاستی» نام دارد و معمولاً همراه با سایر اقدامات مانند عمل زیبایی بینی (رینوپلاستی) نیز انجام می‌شود. در طول عمل، جراح برش کوچکی در سپتوم بینی ایجاد می‌کند و استخوان و غضروف اضافی که تنفس را دچار اختلال کرده است، بر می‌دارد.
جراحی انحراف بینی معمولا با بی‌حسی موضعی یا بیهوشی عمومی انجام می‌شود و به‌طور میانگین بین یک ساعت تا یک ساعت و نیم زمان می‌برد. این عمل، تورم و خونریزی کمی دارد، اما درصورتی که با عمل زیبایی همراه شود، خونریزی و تورم بیشتری دارد که به مدت یک تا دو هفته بعد از عمل طبیعی است.
نکته: بهتر است عمل اصلاح انحراف تیغه‌ی بینی، بعد از سن ۱۵ سالگی انجام شود، تا رشد بینی متوقف شده باشد.
آیا ابتلا به این بیماری خطرناک است؟
در اغلب موارد، انحراف بینی خطرناک نیست و حتی گاهی اوقات نشانه‌ها و علامت‌های واضحی که منجر به اختلال در زندگی فرد شود؛ مشاهده نمی‌شود. اما چنانچه انحراف شدید باشد و به مدت طولانی مورد بی‌توجهی قرار گیرد، می‌تواند با پیامدهای آزاردهنده‌ای برای بیمار همراه باشد. این پیامدها شامل موارد زیر است:
- اختلال در خواب و کاهش کیفیت آن
- افزایش احتمال آپنه‌ی خواب
- خرخر شدید
- عفونت‌های مکرر سینوسی
- کاهش اکسیژن‌رسانی در بدن
- خستگی مزمن و کاهش تمرکز
انحراف بینی و تپش قلب
ارتباط بین این عارضه با تپش قلب ممکن است غیرمستقیم باشد. در افرادی که دچار آپنه‌ی خواب ناشی از انسداد بینی هستند، کاهش سطح اکسیژن خون در شب می‌تواند منجر به افزایش بار قلب، تپش نامنظم و حتی فشار خون بالا شود.
انحراف بینی و خروپف
یکی از شایع‌ترین علائم ناهنجاری منحرف شدن تیغه‌ی بینی، خروپف شبانه است که می‌تواند باعث کاهش جریان هوا و تحریک بافت‌های نرم حلق شود که منجر به صدای خروپف می‌گردد. درمان انحراف بینی در بسیاری از موارد می‌تواند عارضه‌ی ناخوشایند خروپف را به‌طور چشمگیری کاهش دهد.
انحراف استخوان بینی
برخی از انحراف‌ها مربوط به بخش استخوانی تیغه بینی هستند و معمولا ساختاری‌تر بوده و اغلب نیاز به اصلاح با جراحی دارند. این‌گونه انحراف، گاهی در اثر شکستگی‌های قدیمی یا آسیب‌های دوران کودکی ایجاد می‌شود.
انحراف بینی از داخل
در برخی موارد ممکن است ظاهر خارجی بینی کاملا متقارن باشد، اما انحراف قابل توجهی در تیغه‌ی داخلی آن وجود داشته باشد. این نوع انحراف تنها با معاینه‌ی دقیق پزشکی یا تصویربرداری (مثل سی‌تی‌اسکن) مشخص می‌شود و می‌تواند علائم قابل توجهی ایجاد کند.
انحراف بینی بدون جراحی
در موارد خفیف یا زمانی که بیمار تمایلی به جراحی ندارد، می‌توان از درمان‌های حمایتی برای کاهش علائم استفاده کرد. روش‌های درمان بدون جراحی شامل موارد زیر است:
- اسپری‌های کورتونی بینی برای کاهش التهاب
- آنتی‌هیستامین برای کنترل آلرژی
- شست‌وشوی بینی با محلول نمکی
- استفاده از نوارهای تنفسی برای باز نگه‌داشتن مسیر بینی هنگام خواب
اگرچه باید در نظر داشت که این روش‌ها مشکلان بیماری را به‌طور کامل را برطرف نمی‌کنند، اما ممکن است علائم آن را کاهش دهند.
انحراف بینی بعد از عمل زیبایی
گاهی در عمل زیبایی بینی (رینوپلاستی)، در صورتی که توجه و دقت کافی به حفظ تقارن تیغه‌ی بینی نشود، این امکان وجود دارد که انحراف بینی بعد از عمل زیبایی ایجاد یا تشدید شود. این وضعیت ممکن است باعث ایجاد انسداد بینی و نارضایتی عملکردی فرد گردد. در چنین شرایطی، انجام سپتوپلاستی ترمیمی (بازسازی یا اصلاح انحراف تیغه‌ی بینی) ضروری خواهد بود.
انحراف بینی در سی تی اسکن
یکی از بهترین روش‌های تشخیص دقیق این مشکل، استفاده از سی‌تی‌اسکن (CT Scan) است. این روش تصویربرداری امکان مشاهده‌ی دقیق انحراف، بررسی سینوس‌ها و شناسایی مشکلات همراه مانند پولیپ یا التهاب سینوس را فراهم می‌کند. گاهی پزشک برای ارزیابی دقیق وضعیت بینی، سی‌تی‌اسکن را توصیه می‌کند تا درمان مناسب‌تری را به بیمار ارائه دهد.
عوارض انحراف بینی
عوارض ناگوار این بیماری ممکن است بر زندگی روزمره‌ی فرد مبتلا، تأثیر بسیاری بگذارد؛ مهم‌ترین این عوارض عبارت‌اند از:
- تنفس سخت و مداوم از راه دهان
- خرخر شبانه و خواب ناآرام
- سینوزیت مکرر یا مزمن
- خشکی گلو و بوی بد دهان
- خستگی مزمن ناشی از خواب بی‌کیفیت
- اختلال در تمرکز یا عملکرد ذهنی
- احساس فشار در صورت یا اطراف چشم‌ها
انحراف بینی شدید
در برخی از مبتلایان، انحراف تیغه بینی به‌قدری زیاد است که مسیر تنفس به‌طور کامل مسدود می‌شود. در این شرایط ممکن است زندگی فرد مختل و در فعالیت‌های روزمره نیز دچار مشکل تنفسی شود. این نوع انحراف بینی شدید معمولاً تنها با جراحی اصلاح می‌شود و درمان‌های دارویی اثربخشی کافی ندارند.
جمع‌بندی
انحراف بینی مشکلی متداول، اما قابل مدیریت است. تشخیص به‌موقع، درمان مناسب و آگاهی از علائم آن، می‌تواند از پیشرفت بیماری و بروز عوارض جلوگیری کند. اگر شما یا یکی از نزدیکانتان از علائمی مانند گرفتگی بینی، خرخر، سینوزیت مکرر یا خستگی مزمن رنج می‌برید، بهتر است برای بررسی دقیق‌تر به متخصص گوش و حلق و بینی مراجعه کنید. زیرا با اصلاح این ناهنجاری، کیفیت تنفس، خواب و حتی انرژی روزانه شما به شکل قابل ملاحظه‌ای بهبود می‌یابد.
منابع: Mayo Clinic – Cleveland Clinic
