لوازم داربست چیست و چه انواعی دارد؟ خرید و قیمت

در دنیای ساخت‌وساز، دسترسی ایمن و پایدار به نقاط مرتفع، اولین گام برای شروع هر پروژه عمرانی است و این امر بدون استفاده از لوازم داربست استاندارد و باکیفیت امکان‌پذیر نیست. چه یک پیمانکار باسابقه باشید که قصد تجهیز کارگاه خود را دارد و چه شخصی که برای بازسازی نمای ساختمان به دنبال اجاره تجهیزات است، شناخت دقیق اجزای تشکیل‌دهنده داربست، تفاوت‌های فنی آن‌ها و آگاهی از قیمت‌های روز بازار، کلید موفقیت و ایمنی پروژه شماست.

لوازم داربست شامل چه مواردی می‌شود؟

زمانی که صحبت از لوازم داربست می‌شود، تصور عمومی اغلب به چند لوله و بست فلزی محدود می‌گردد؛ اما در واقعیت، یک سیستم داربست‌بندی ایمن و مهندسی شده، حاصل مونتاژ دقیق ده‌ها قطعه مختلف است که هر یک نقش حیاتی در پایداری سازه ایفا می‌کنند. مهندسان سازه، این تجهیزات را بر اساس عملکرد مکانیکی‌شان دسته‌بندی می‌کنند.

برای درک بهتر عملکرد اجزا، می‌توان آن‌ها را در چهار دسته اصلی زیر خلاصه کرد:

• اجزای فونداسیون: در این بخش، قطعاتی حیاتی مانند کفی‌ها (Base Plates) و پیچ‌های تنظیم (Base Jacks) قرار دارند. بسیاری از حوادث ریزش داربست نه به خاطر شکستن لوله، بلکه به دلیل نشست زمین رخ می‌دهد؛ اینجاست که لوازم داربست مربوط به پی‌ریزی، وظیفه تراز کردن سازه روی سطوح ناهموار و توزیع فشار متمرکز لوله بر سطح وسیع‌تری از خاک را انجام می‌دهند.
• اجزای ساختاری: شامل لوله‌های عمودی (Standards) که نقش ستون فقرات دارند، لوله‌های افقی (Ledgers) که فاصله طبقات را تعیین می‌کنند و لوله‌های مورب یا بادبندها (Diagonal Braces) است که بدنه اصلی و صلبیت لوازم داربست را تشکیل می‌دهند و مانع از لوزی شدن قاب‌ها و پیچش سازه می‌شوند.
• قطعات اتصال‌دهنده: این اسکلت بدون وجود قطعات اتصال‌دهنده یا همان بست‌ها (Couplers) معنایی ندارد؛ بست‌هایی که باید با استانداردهای دقیق متالورژی و از آلیاژهای مقاوم چدن داکتیل یا فولاد فورج ساخته شده باشند تا نیروها را بین لوله‌ها منتقل کنند.
• تجهیزات دسترسی و ایمنی: در نهایت، تخته‌های زیرپایی، نردبان‌های دسترسی، حفاظ‌های توری و گیت‌های ایمنی، پازل لوازم داربست را تکمیل کرده و محیطی امن برای فعالیت در ارتفاع فراهم می‌کنند.

آشنایی با انواع لوازم داربست

تنوع در دنیای لوازم داربست بسیار گسترده‌تر از آن چیزی است که به نظر می‌رسد. هر قطعه بسته به نوع پروژه (صنعتی، ساختمانی، پالایشگاهی)، میزان بار وارده و سیستم مورد استفاده (سنتی یا مدولار)، مدل‌های مختلفی دارد. شناخت این انواع به شما کمک می‌کند تا در هنگام خرید لوازم داربست، انتخابی مهندسی و متناسب با نیاز خود داشته باشید و از هزینه‌های اضافی یا خطرات ایمنی پرهیز کنید.

لوله‌های داربستی

لوله داربست که در اصطلاح بازار ایران به نام "لوله ۵" (به دلیل قطر خارجی تقریبی ۵ سانتی‌متر یا دقیق‌تر ۴۸.۳ میلی‌متر) شناخته می‌شود، اصلی‌ترین عضو در لیست لوازم داربست است. این لوله‌ها معمولاً از جنس فولاد ساختمانی (St37) تولید می‌شوند و در دو نوع درزدار و بدون درز وجود دارند که نوع درزدار برای داربست‌های ساختمانی متعارف رایج‌تر و اقتصادی‌تر است. اما نکته بسیار مهم و حیاتی در مورد لوله‌ها، ضخامت ورق و وزن نهایی آن‌هاست که آن‌ها را به دو دسته کلی و متمایز تقسیم می‌کند:

• لوله سبک (۱۴ کیلویی): این لوله‌ها دارای ضخامت گوشت حدود ۲ میلی‌متر هستند و وزن یک شاخه ۶ متری آن‌ها حدود ۱۴ تا ۱۴.۵ کیلوگرم است. استفاده از این نوع لوازم داربست تنها برای کارهای سبک مثل نقاشی، فضاهای داخلی کوتاه یا چهارپایه‌های چرخ‌دار توصیه می‌شود. استفاده از لوله سبک برای داربست‌های مرتفع نما یا زیر بتن، بازی با آتش است زیرا خطر کمانش در آن‌ها بالاست.
• لوله سنگین (۱۷ کیلویی): استانداردترین و مطمئن‌ترین نوع لوله برای پروژه‌های ساختمانی و صنعتی، لوله با ضخامت ۲.۵ میلی‌متر و وزن تقریبی ۱۷ تا ۱۷.۵ کیلوگرم است. این لوله‌ها مقاومت بالایی در برابر خمیدگی و فشارهای محوری دارند و برای پروژه‌هایی که بار سنگین مصالح را تحمل می‌کنند یا ارتفاع زیادی دارند، الزامی هستند. هنگام خرید لوازم داربست فلزی، توجه به این تفاوت وزن برای جلوگیری از کلاهبرداری یا حوادث احتمالی ضروری است؛ چرا که در ظاهر تفاوت چندانی ندارند.

انواع بست و اتصالات

بست‌ها وظیفه اتصال لوله‌ها به یکدیگر و انتقال نیرو بین آن‌ها را بر عهده دارند و کیفیت آن‌ها مستقیماً با جان کارگران در ارتباط است. اکثر بست‌های مرغوب موجود در بازار ایران (مانند برندهای ایران بست) از جنس چدن داکتیل (نشکن) تولید می‌شوند که مقاومت کششی بالایی دارند و در برابر ضربه خرد نمی‌شوند.

• بست چهار پیچ: پرکاربردترین و حیاتی‌ترین قطعه در لوازم داربست بندی سنتی است که برای اتصال دو لوله در زاویه ۹۰ درجه استفاده می‌شود. این بست دارای چهار پیچ و مهره و دو برگه است و به دلیل سطح تماس و اصطکاک بالا، بهترین گزینه برای اتصال ستون‌های عمودی به لوله‌های افقی باربر محسوب می‌شود.
• بست گردان: زمانی که نیاز به مهاربندی مورب (بادبند) دارید یا می‌خواهید لوله‌ها را در زاویه‌ای غیر از ۹۰ درجه به هم وصل کنید، بست گردان استفاده می‌شود. این بست از دو فک متحرک که حول یک پین مرکزی ۳۶۰ درجه می‌چرخند تشکیل شده و انعطاف‌پذیری سیستم را بالا می‌برد.
• بست آهنگیر: برای اتصال و مهار کردن داربست به تیرآهن‌های اسکلت ساختمان یا سازه‌های فلزی پتروشیمی، از بست آهنگیر استفاده می‌شود. این قطعه که شکلی شبیه به H دارد، از یک طرف به لوله داربست و از طرف دیگر به بال تیرآهن قفل می‌شود و از واژگونی داربست به سمت بیرون جلوگیری می‌کند.
• مغزی داربست: از آنجا که لوله‌ها طول محدودی (معمولاً ۶ متر) دارند، برای افزایش ارتفاع داربست باید آن‌ها را به هم وصل کرد. مغزی قطعه‌ای چدنی یا لوله‌ای است که داخل دو لوله قرار می‌گیرد و آن‌ها را در یک راستا فیکس می‌کند تا از لغزش و جدا شدن آن‌ها در اثر لرزش جلوگیری کند. استفاده از بست زبانه‌ای نیز برای این کار رایج است.
• بست تک پیچ: این بست برای اتصال لوله‌های افقی فرعی (که تخته روی آن‌ها قرار می‌گیرد) به لوله‌های افقی اصلی استفاده می‌شود و نباید برای اتصالات باربر اصلی به کار رود.
• بست اسلیو: نوعی رابط لوله که برخلاف مغزی داخلی، لوله‌ها را از بیرون بغل می‌کند و مقاومت خمشی بیشتری در نقطه اتصال ایجاد می‌کند.

تخته زیرپایی

برای اینکه کارگران بتوانند روی داربست تردد کنند و مصالح خود را مستقر نمایند، نیاز به پوششی مطمئن روی لوله‌های افقی است. در بازار لوازم داربست ایران، انتخاب نوع تخته بسیار مهم است:

• تخته روسی: چوب‌های وارداتی از روسیه (کاج یا یولکا) که معمولاً با ضخامت ۵ سانتی‌متر (۲ اینچ) و عرض ۲۵ تا ۳۰ سانتی‌متر و طول‌های ۳، ۴ یا ۶ متری عرضه می‌شوند. این تخته‌ها باید فاقد گره‌های بزرگ، پوسیدگی و ترک‌خوردگی باشند. تخته‌های ایرانی معمولاً ارزان‌تر اما کم‌دوام‌ترند.
• زیرپایی فلزی: این صفحات مشبک یا پانچ شده فلزی که معمولاً از ورق گالوانیزه ساخته می‌شوند، دوام بسیار بیشتری نسبت به چوب دارند، نمی‌سوزند، آب را جذب نمی‌کنند و سطح آن‌ها ضد لغزش است. اگرچه قیمت روز لوازم داربست فلزی بالاتر است، اما در درازمدت اقتصادی‌تر و ایمن‌تر هستند و خطر شکست ناگهانی ندارند.

تجهیزات دسترسی و ایمنی لوازم داربست

ییک سیستم داربست کامل بدون در نظر گرفتن ایمنی و دسترسی آسان، ناقص و خطرناک است.

• نردبان و راه‌پله: بالا رفتن از لوله‌های داربست (میمون‌وار) ممنوع است. نردبان‌های آلومینیومی استاندارد یا برج‌های راه پله پیش‌ساخته که درون فریم داربست نصب می‌شوند، دسترسی ایمن و ارگونومیک به طبقات را فراهم می‌کنند و خستگی کارگران را کاهش می‌دهند.
• قرقره بنایی: این وسیله ساده اما کاربردی که شامل یک چرخ فلزی و طناب است، برای بالا کشیدن مصالح سبک به طبقات استفاده می‌شود. قرقره باید دارای ضامن ایمنی و طناب استاندارد باشد و نباید بیش از ظرفیت مجاز (معمولاً ۵۰ کیلوگرم) بارگیری شود.
• شوتینگ نخاله: برای انتقال ایمن و تمیز نخاله‌های ساختمانی از طبقات بالا به پایین بدون ایجاد گرد و غبار و خطر سقوط مصالح بر سر عابران، از کانال‌های پلاستیکی مخروطی شکل که در هم قفل می‌شوند استفاده می‌شود. این سیستم یکی از ملزومات لوازم داربست در پروژه‌های شهری است.
• توری لفاف و حفاظ آجر: برای جلوگیری از سقوط ابزار و مصالح به خیابان و همچنین محافظت از نما در برابر باد و باران، نصب توری‌های محافظ و حفاظ‌های پلاستیکی یا فلزی آجرگیرروی لبه‌های داربست الزامی است.
• گیت ایمنی نردبان: دریچه‌هایی خودبسته شو که در محل ورود نردبان به طبقه نصب می‌شوند تا از سقوط کارگران به داخل حفره نردبان جلوگیری کنند.

راهنمای خرید لوازم داربست

فرآیند خرید لوازم داربست نیازمند دقت فنی و هوشمندی بالایی است، چرا که بازار پر از محصولات با کیفیت‌های متفاوت و گاهی تقلبی است. برای خریدی مطمئن و جلوگیری از ضرر مالی، رعایت نکات زیر ضروری است:

۱. بررسی وزن و ضخامت (تله ۱۴ کیلویی): در هنگام خرید لوله لوازم داربست، حتماً از فروشنده بخواهید که لوله‌ها را در حضور شما وزن کند. تفاوت قیمت لوله ۱۴ کیلویی و ۱۷ کیلویی در یک پروژه بزرگ بسیار قابل توجه است و برخی فروشندگان لوله سبک را به جای سنگین می‌فروشند. لوله‌های کارخانه‌های معتبر (مانند سپاهان یا تهران شرق) معمولاً وزن دقیق‌تر و کیفیت جوش بهتری نسبت به لوله‌های کارگاهی متفرقه دارند.

۲. کیفیت متریال بست‌های لوازم داربست: به دنبال برندهای معتبر مانند "ایران بست" یا "اینترپوز" باشید که نامشان روی بدنه حک شده باشد. هنگام بررسی بست‌ها، دقت کنید که ترک‌های ریز در بدنه چدنی وجود نداشته باشد، دربِ بست لق نزند و پیچ و مهره‌ها روان حرکت کنند. بست‌های بی‌کیفیت (ریخته‌گری ضعیف) در هنگام سفت کردن با آچار می‌شکنند یا رزوه‌هایشان هرز می‌شود که در ارتفاع خطر مرگ‌آفرین است.

۳. بررسی سلامت در خرید دست دوم لوازم داربست: اگر برای صرفه‌جویی قصد تهیه تجهیزات از لوازم داربست فروشی دست دوم را دارید، لوله‌ها را با دقت از نظر زنگ‌زدگی عمیق (پوسته شدن)، انحنا (شکم دادن)، لهیدگی سر و ته و بریدگی‌های جای جوش بررسی کنید. لوله‌هایی که دفرمه شده‌اند، دیگر تحمل بار استاندارد را ندارند. بست‌های دست دوم حتماً باید سرویس شده (گازوئیل شور) و مهره‌های آن‌ها در صورت نیاز تعویض شده باشند.

۴. تجهیزات تکمیلی و جانبی: بسیاری از خریداران از تهیه قطعاتی مانند کفی یا مغزی استاندارد صرف‌نظر می‌کنند و به جای مغزی از میلگرد استفاده می‌کنند که بسیار خطرناک است. خرید لوازم جانبی استاندارد، هزینه نیست بلکه بیمه ایمنی پروژه شماست. همچنین خرید چرخ‌های دایکاست باکیفیت برای داربست‌های متحرک ضروری است.

قیمت روز لوازم داربست

قیمت لوازم داربست وابستگی شدیدی به نرخ جهانی فولاد و نوسانات ارز دارد. توجه داشته باشید که این قیمت‌ها حدودی است و ممکن است بسته به برند و حجم خرید تغییر کند.

جدول قیمت لوله داربست (۱۴۰۴)

قیمت‌ها بر اساس کیلوگرم و تحویل بنگاه تهران محاسبه شده است.

جدول قیمت بست و اتصالات (۱۴۰۴)

قیمت‌ها برای برندهای معتبر و کیفیت استاندارد است.

جدول قیمت تخته و تجهیزات ایمنی در لوازم داربست (۱۴۰۴)

قیمت چوب بر اساس کیفیت وارداتی و ابعاد متغیر است.

مزایا و معایب استفاده از لوازم داربست

استفاده از سیستم‌های داربست مدولار و سنتی، هر کدام مزایا و چالش‌هایی دارد که باید پیش از شروع کار در نظر گرفته شود.

مزایا

۱. دسترسی پایدار لوازم داربست: برخلاف نردبان یا طناب، لوازم داربست یک پلتفرم کاری باثبات و وسیع ایجاد می‌کنند که چندین کارگر می‌توانند ساعت‌ها با ایمنی کامل روی آن کار کنند و مصالح و ابزار را در کنار خود داشته باشند.

۲. انعطاف‌پذیری: سیستم سنتی لوله و بست قابلیت انطباق با هر شکل هندسی پیچیده را دارد. چه نمای ساختمان صاف باشد و چه منحنی، گنبدی یا دارای شکست‌های فراوان، با استفاده از بست‌های گردان و برش لوله‌ها می‌توان داربست را دقیقاً متناسب با سازه برپا کرد.

۳. عمر طولانی و بازگشت سرمایه: لوله‌های فولادی و بست‌های چدنی در صورت نگهداری مناسب (جلوگیری از زنگ‌زدگی، پرتاب نکردن و انبارداری صحیح)، سال‌های سال قابل استفاده هستند و سرمایه‌گذاری بلندمدت بسیار مناسبی برای شرکت‌های پیمانکاری محسوب می‌شوند.

معایب

۱. زمان‌بر بودن نصب لوازم داربست: مونتاژ هزاران لوله و بستن دستی پیچ‌ها نیاز به نیروی ماهر و زمان زیادی دارد. این موضوع در مقایسه با سیستم‌های نوین مدولار یا بالابرهای هیدرولیکی، سرعت شروع کار را کاهش می‌دهد.

۲. خطرات بالقوه انسانی: اگر لوازم داربست معیوب باشند (بست شکسته، لوله خمیده) یا توسط افراد غیرمتخصص و بدون نظارت نصب شوند، خطر واژگونی و سقوط بسیار بالاست. شل شدن پیچ‌ها در اثر لرزش نیز یکی دیگر از معایب سیستم سنتی است.

۳. هزینه حمل و انبارداری: حجم و وزن بالای لوله‌ها نیازمند فضای انبارداری وسیع و هزینه‌های قابل توجه حمل‌ونقل با تریلی و کامیون است که می‌تواند بودجه لجستیکی پروژه را افزایش دهد.

مقایسه سیستم‌های داربست نوین و سنتی

علاوه بر روش سنتی لوله و بست، سیستم‌های مدرن‌تری نیز وجود دارند که در خرید لوازم داربست باید مد نظر قرار گیرند. شناخت تفاوت این سیستم‌ها برای پروژه‌های بزرگ حیاتی است.

• داربست چکشی: در این سیستم مدولار، خبری از پیچ و مهره نیست. روی پایه‌های عمودی فنجانی‌هایی جوش داده شده که لوله‌های افقی با ضربه چکش درون آن‌ها قفل می‌شوند. سرعت نصب این مدل تا ۴۰ درصد بالاتر از سیستم سنتی است و برای کفراژبندی سقف‌های سنگین بتنی ایده‌آل است. نقطه ضعف آن انعطاف‌پذیری کمتر نسبت به لوله و بست در زوایای غیر ۹۰ درجه است.
• داربست مثلثی: این سیستم از فریم‌های مثلثی شکلِ نر و ماده تشکیل شده که به سرعت روی هم مونتاژ می‌شوند. نصب آن نیاز به آچارکشی ندارد و تحمل بار بسیار بالایی دارد (مناسب پل‌سازی)، اما برای نماهای ساختمانی معمولاً استفاده نمی‌شود زیرا دسترسی به نمای کار را محدود می‌کند.
• داربست رینگ‌لاک: پیشرفته‌ترین نوع داربست که در آن یک صفحه دایره‌ای روی پایه قرار دارد و امکان اتصال ۸ لوله در زوایای مختلف را فراهم می‌کند. این سیستم هم سرعت بالایی دارد و هم انعطاف‌پذیری فوق‌العاده‌ای برای سازه‌های پیچیده صنعتی و پالایشگاهی ارائه می‌دهد، اما قیمت اولیه آن گران‌تر است.