ورق روغنی چیست؟ انواع، قیمت و جدول وزن

ورق روغنی، یکی از پرکاربردترین محصولات فولادی در صنایع مدرن به شمار می‌رود که به دلیل ظاهر زیبا، دقت ابعادی بالا و خواص مکانیکی منحصر‌به‌فرد، نقشی کلیدی در تولیدات صنعتی ایفا می‌کند. این محصول که نام فنی آن ورق نورد سرد است، پایه و اساس ساخت بسیاری از وسایلی است که روزانه با آن‌ها سروکار داریم. در این راهنمای جامع، به دنیای ورق‌های روغنی سفر می‌کنیم تا با فرآیند تولید، انواع گریدها، کاربردها و نکات خرید آن به طور کامل آشنا شویم.

ورق روغنی چیست؟

در دنیای فولاد، اصطلاح «ورق روغنی» نامی بازاری برای محصولی است که به روش «نورد سرد» (Cold Rolling) تولید می‌شود. دلیل این نام‌گذاری، پوشش روغنی است که در مرحله‌ی نهایی تولید برای محافظت از سطح صیقلی و آسیب‌پذیر ورق در برابر زنگ‌زدگی و خوردگی روی آن قرار می‌گیرد. این ورق فولادی به دلیل فرآیند تولید ویژه‌ی خود، ضخامت بسیار دقیق، سطحی صاف و درخشان و استحکام بالاتری نسبت به ورق‌های تولید شده با نورد گرم دارد. در واقع، ورق روغنی محصولی فرآوری شده و مهندسی شده است که از ورق سیاه (نورد گرم) به عنوان ماده اولیه به دست می‌آید.

تفاوت ورق روغنی و ورق سیاه؛ دو روی یک سکه

برای درک بهتر ماهیت این محصول، باید آن را با ماده‌ی اولیه‌اش یعنی ورق سیاه مقایسه کنیم. تفاوت‌های این دو محصول آن‌قدر بنیادین است که هرکدام را برای کاربردهای کاملا متفاوتی مناسب می‌سازد.

• فرآیند تولید: ورق سیاه در دماهای بسیار بالا (بیش از ۹۰۰ درجه سانتی‌گراد) نورد می‌شود، اما فرآیند تولید ورق روغنی در دمای اتاق صورت می‌گیرد.
• کیفیت سطح: ورق سیاه سطحی تیره، خشن و مات دارد، در حالی که ورق روغنی از سطحی کاملا صاف، صیقلی و براق برخوردار است.
• دقت ابعادی: ورق سیاه با تلورانس ابعادی بالا تولید می‌شود، اما ورق روغنی ضخامت بسیار دقیق و تلورانس پایینی دارد و در ابعاد نازک‌تری (معمولا ۰.۳ تا ۳ میلی‌متر) عرضه می‌شود.
• خواص مکانیکی: فرآیند نورد سرد، استحکام و سختی فولاد را حدود ۲۰ درصد نسبت به ورق سیاه افزایش می‌دهد.
• قیمت: به دلیل مراحل تولید پیچیده‌تر و هزینه‌برتر، قیمت ورق روغنی به مراتب بالاتر از ورق سیاه است.

به طور خلاصه، نورد سرد یک فرآیند ارزش افزوده است که ورق سیاه را از یک کالای خام به یک محصول مهندسی دقیق تبدیل می‌کند.

روش تولید ورق روغنی

تبدیل ورق سیاه خشن به یک ورق روغنی صیقلی، سفری پیچیده و چند مرحله‌ای را طی می‌کند که هر مرحله برای دستیابی به کیفیت نهایی، حیاتی است.

از اسیدشویی تا روغن‌کاری؛ سفری چند مرحله‌ای

•  آماده‌سازی (اسیدشویی): در اولین و مهم‌ترین گام، کلاف‌های ورق سیاه وارد حوضچه‌های اسید کلریدریک می‌شوند تا تمام اکسیدها، زنگارها و آلودگی‌های سطحی ناشی از فرآیند نورد گرم به طور کامل پاک شوند.
•  نورد سرد: این مرحله، قلب فرآیند است. ورق تمیز شده در دمای محیط، با فشار و کشش بسیار زیاد از میان غلتک‌های سنگین عبور می‌کند تا ضخامت آن به اندازه‌ی دلخواه کاهش یابد. این فرآیند باعث پدیده‌ای به نام «کارسختی» می‌شود که استحکام را بالا می‌برد اما انعطاف‌پذیری را به شدت کم می‌کند.
•  شستشوی الکترولیتی: پس از نورد، باقی‌مانده‌ی آلودگی‌ها طی یک فرآیند شستشوی الکترولیتی از سطح ورق پاک می‌شود تا برای مرحله‌ی بعد آماده شود.
• آنیلینگ (بازپخت): فولاد در اثر نورد سرد، بسیار سخت و شکننده می‌شود و قابلیت شکل‌پذیری خود را از دست می‌دهد. برای بازگرداندن انعطاف‌پذیری، کلاف‌ها در کوره‌هایی با اتمسفر کنترل شده‌ی هیدروژن حرارت می‌بینند. این عملیات بازپخت، تنش‌های داخلی را آزاد کرده و نرمی و شکل‌پذیری را به ورق بازمی‌گرداند.
• نورد پوسته‌ای (تمپر رولینگ): یک نورد بسیار سبک نهایی برای رفع هرگونه موج جزئی، دستیابی به صافی کامل و رسیدن به پرداخت سطح مورد نظر (مات، نیمه‌براق یا براق) انجام می‌شود.
• بازرسی و روغن‌کاری: در نهایت، ورق تولید شده از نظر کیفیت بازرسی و بلافاصله روغن‌کاری می‌شود تا از زنگ‌زدگی در زمان انبارداری و حمل‌ونقل محافظت شود.

انواع ورق روغنی و مشخصات فنی آن‌ها

مهم‌ترین معیار برای دسته‌بندی انواع ورق های روغنی، قابلیت کشش یا میزان شکل‌پذیری آن‌هاست. بر اساس استاندارد DIN آلمان که در بازار ایران بسیار رایج است، سه گرید اصلی وجود دارد.

گرید ST12: ورق معمولی و پرکاربرد

این گرید که با نام «ورق معمولی» شناخته می‌شود، رایج‌ترین و پرمصرف‌ترین نوع در بازار است. دارای کمترین انعطاف‌پذیری اما بیشترین استحکام در میان گریدهای استاندارد است و برای کاربردهای عمومی و سازه‌هایی که نیاز به کشش عمیق ندارند، ایده‌آل محسوب می‌شود. از این گرید در ساخت بدنه‌ی لوازم خانگی، رادیاتور، کابینت و قطعات ساده‌ی خودرو استفاده می‌کنند.

گرید ST13: انعطاف‌پذیری در سطح نیمه‌کششی

این ورق که به «نیمه‌کششی» معروف است، از گرید ST12 نرم‌تر بوده و قابلیت کشش متوسطی دارد. برای عملیات پرسکاری با عمق کم تا متوسط مناسب است و در تولید قطعاتی از بدنه‌ی خودرو و لوازم خانگی که به فرم‌دهی متوسطی نیاز دارند، کاربرد دارد.

گرید ST14: قهرمان کشش عمیق

این گرید با نام «فوق‌کششی» شناخته می‌شود و بالاترین انعطاف‌پذیری و نرمی را در میان سه گرید اصلی دارد. ورق ST14 به طور ویژه برای عملیات «پرسکاری عمیق» و شکل‌دهی‌های بسیار پیچیده طراحی شده است. صنعت خودروسازی برای تولید قطعاتی مانند گلگیرها و پنل‌های پیچیده‌ی بدنه، مصرف‌کننده‌ی اصلی این گرید به شمار می‌رود.

گریدهای خاص برای نیازهای ویژه

علاوه بر سه گرید اصلی، گریدهای خاص دیگری نیز برای مصارف ویژه تولید می‌شوند:

• ST16: گریدی با قابلیت کشش حتی بالاتر از ST14.
• EK2 / EK4: ورق‌های «لعاب‌پذیر» که برای محصولاتی مانند سطح اجاق گاز که نیاز به روکش لعابی دارند، طراحی شده‌اند.
• QSTE: ورق‌های «ضد سایش» که در قطعاتی که در معرض سایش بالا قرار دارند، استفاده می‌شوند.

جدول زیر خلاصه‌ای از مشخصات فنی این سه گرید اصلی را نشان می‌دهد.

آشنایی با استانداردهای جهانی

گریدهای سری ST که در ایران رایج هستند، بر اساس استاندارد قدیمی آلمان (DIN 1623) تعریف شده‌اند. در استاندارد جدید اروپایی (EN 10130)، این گریدها با شناسه‌ی DC شناخته می‌شوند. تطبیق این استانداردها برای فعالان بازار بین‌المللی ضروری است:

• ST12 معادل DC01 است.
• ST13 معادل DC03 است.
• ST14 معادل DC04 است.

مهم‌ترین کاربردهای ورق روغنی

انتخاب گرید مناسب، یک تصمیم کلیدی فنی و اقتصادی است. استفاده از گرید نامناسب می‌تواند به شکست قطعه در حین تولید یا اتلاف منابع مالی منجر شود.

صنعت خودروسازی؛ دقت در فرم‌دهی بدنه

صنعت خودروسازی بزرگ‌ترین مصرف‌کننده‌ی ورق روغنی، به‌ویژه گریدهای کششی است. از گرید ST14 برای ساخت قطعات پیچیده‌ی بدنه مانند درها و گلگیرها و از گرید ST12 برای قطعات داخلی و ساختاری استفاده می‌شود.

لوازم خانگی؛ زیبایی و دوام در کنار هم

در این صنعت، کیفیت سطح صاف و صیقلی برای دستیابی به ظاهری زیبا و قابلیت رنگ‌پذیری عالی، اولویت دارد. گرید ST12 به طور گسترده برای ساخت بدنه‌ی محصولاتی مانند یخچال، ماشین لباسشویی، اجاق گاز و کابینت‌های فلزی به کار می‌رود.

سایر مصارف کلیدی

• پروفیل‌سازی: این ورق‌ها ماده‌ی اولیه برای تولید پروفیل‌های مبلی و سایر پروفیل‌های سبک ساختمانی هستند.
• مبلمان اداری: در ساخت اسکلت میزها، فایل‌ها، قفسه‌ها و صندلی‌های فلزی کاربرد فراوانی دارد.
• مصارف صنعتی: برای ساخت رادیاتور، بشکه‌های فلزی و مخازن کم‌فشار نیز از ورق روغنی استفاده می‌شود.

مزایا و معایب ورق روغنی

این محصول به دلیل فرآیند تولید پیشرفته‌اش، دارای نقاط قوت و ضعف مشخصی است.

نقاط قوت ورق نورد سرد

• کیفیت سطح عالی: ظاهری زیبا، درخشان و صیقلی، مناسب برای کاربردهایی که در معرض دید هستند.
• دقت ابعادی بالا: تولید با تلورانس بسیار پایین برای ساخت قطعات مهندسی دقیق.
• خواص مکانیکی برتر: استحکام و سختی بالاتر نسبت به ورق سیاه.
• قابلیت رنگ‌پذیری: سطح صاف آن بستری ایده‌آل برای انواع پوشش‌دهی و رنگ‌آمیزی فراهم می‌کند.

چالش‌ها و محدودیت‌ها

• قیمت بالا: به دلیل فرآیندهای تولید پیچیده، گران‌تر از ورق سیاه است.
• آسیب‌پذیری به خوردگی: با وجود پوشش روغن، این ورق در برابر زنگ‌زدگی بسیار حساس است.
• چالش‌های جوشکاری: به دلیل ضخامت کم، در هنگام جوشکاری مستعد تاب برداشتن است.

نکات طلایی در انتخاب و خرید انواع ورق روغنی

فرآیند خرید ورق روغنی نیازمند توجه به جزئیاتی فراتر از قیمت و ابعاد است.

انتخاب گرید مناسب؛ کلید موفقیت در تولید

مهم‌ترین نکته، تطبیق دقیق گرید با نیاز پروژه است. خرید گرید گران‌تر از نیاز (Over-engineering) باعث اتلاف هزینه می‌شود و خرید گرید ضعیف‌تر (Under-engineering) به شکست قطعه در خط تولید می‌انجامد.

تاریخ انقضا؛ یک فاکتور پنهان اما حیاتی

شاید کمتر کسی بداند، اما ورق‌های روغنی، به‌ویژه گریدهای کششی، تاریخ انقضا دارند. خواص انعطاف‌پذیری که به سختی در فرآیند آنیلینگ ایجاد شده، با گذشت زمان کاهش می‌یابد.

• گرید ST12: عمر انبارداری حدود ۱۸ ماه.
• گریدهای ST13 و ST14: عمر انبارداری بسیار کوتاه ۶ تا ۸ ماه.

یک ورق ST14 که به تاریخ انقضای خود نزدیک باشد، در عمل خواص یک گرید پایین‌تر را خواهد داشت. بنابراین، بررسی تاریخ تولید هنگام خرید، یک اقدام هوشمندانه برای جلوگیری از ریسک‌های تولید است.

جدول وزن ورق روغنی

در بازار فولاد، قیمت‌گذاری بر اساس وزن انجام می‌شود. بنابراین، دانستن وزن تئوریک ورق برای برآورد هزینه پیش از خرید، امری ضروری است. جدول وزن ورق روغنی به مهندسان و خریداران کمک می‌کند تا ابعاد را به وزن تبدیل کنند.

فرمول محاسبه وزن؛ ابزار مهندسان و خریداران

فرمول استاندارد برای محاسبه‌ی وزن ورق روغنی به شرح زیر است:

وزن (کیلوگرم) = طول (متر) × عرض (متر) × ضخامت (میلی‌متر) × ۷.۸۶

عدد ۷.۸۶ چگالی فولاد را نشان می‌دهد.

جدول وزن شیت‌های استاندارد

لیست قیمت ورق روغنی

بازار ورق روغنی بسیار پرنوسان است و قیمت‌ها به صورت روزانه تحت تاثیر عواملی چون نرخ ارز و عرضه و تقاضا تغییر می‌کنند.

بازیگران اصلی بازار ایران

بازار ایران عمدتا توسط سه تولیدکننده‌ی بزرگ تامین می‌شود:

• ورق روغنی فولاد مبارکه: به عنوان نماد کیفیت ممتاز و البته گران‌ترین گزینه در بازار شناخته می‌شود.
• قیمت ورق روغنی هفت الماس: این شرکت طیف گسترده‌ای از ضخامت‌های نازک را با قیمتی رقابتی‌تر ارائه می‌دهد.
• فولاد غرب آسیا: از نظر کیفی و قیمتی، رقیب مستقیم فولاد مبارکه محسوب می‌شود.

تحلیل نوسانات قیمت در بازار

قیمت‌گذاری در این بازار خطی نیست. گاهی به دلیل کمبود مقطعی یا فشار تقاضا، ممکن است ورق‌های ضخیم‌تر قیمت بالاتری نسبت به ورق‌های نازک‌تر داشته باشند. بنابراین، برای اطلاع از قیمت دقیق، استعلام روزانه از منابع معتبر ضروری است.

جدول نمونه قیمت ورق روغنی (آبان ۱۴۰۴)

توجه: قیمت‌های فوق صرفا یک نمونه از بازار در زمان مشخص بوده و قیمت روز محسوب نمی‌شوند.

بازار ضایعات؛ فرصتی برای بازیافت هزینه

ضایعات حاصل از برشکاری ورق روغنی، خود یک کالای ارزشمند است. قیمت ضایعات ورق روغنی که در دسته‌ی قراضه سبک قرار می‌گیرد، بسته به گرید آن متفاوت است. فروش این ضایعات می‌تواند بخشی از هزینه‌ی تمام شده‌ی تولید را برای کارخانه‌ها بازگرداند و به مدیریت بهتر هزینه‌ها کمک کند.

جمع‌بندی

ورق روغنی یا نورد سرد، محصولی مهندسی شده با سطح صیقلی، ابعاد دقیق و خواص مکانیکی برتر است که در صنایع کلیدی مانند خودروسازی و لوازم خانگی نقشی حیاتی دارد. انتخاب آن بر اساس سه پارامتر کلیدی صورت می‌گیرد: گرید (میزان کشش)، ابعاد (ضخامت و عرض) و کیفیت سطح. درک تفاوت میان گریدهای ST12، ST13 و ST14 و توجه به نکته‌ی فنی مهمی مانند تاریخ انقضای ورق‌های کششی، به خریداران کمک می‌کند تا انتخابی هوشمندانه و اقتصادی داشته باشند و از ریسک‌های احتمالی در فرآیند تولید جلوگیری کنند.