خرید، فروش و تولید نایلون و نایلکس؛ انواع، دستگاه‌ها و قیمت

دنیای بسته‌بندی مدرن بدون حضور فراگیر نایلون و نایلکس تقریبا غیرقابل‌تصور است. این دو محصول پلاستیکی، که اغلب به اشتباه به‌جای یکدیگر به کار می‌روند، ستون فقرات بسیاری از صنایع از جمله مواد غذایی، کشاورزی، حمل‌ونقل و خرده‌فروشی را تشکیل می‌دهند. درک تفاوت‌های بنیادین، شناخت انواع مختلف و آشنایی با فرآیند تولید و بازار خرید و فروش آن‌ها، چه برای مصرف‌کنندگان عادی و چه برای فعالان اقتصادی، یک مزیت کلیدی محسوب می‌شود. این راهنمای جامع شما را با تمام جنبه‌های این دنیای پلاستیکی پرکاربرد آشنا می‌کند.

شناخت مفاهیم پایه: پلاستیک‌های پرکاربرد روزمره

برای ورود به این بحث، ابتدا باید تعاریف دقیق و فنی این دو محصول را بشناسیم تا تفاوت‌هایشان آشکار شود.

نایلون چیست؟

وقتی در بازار ایران از «نایلون» صحبت می‌کنیم، منظور فیلم‌های پلاستیکی نرم و انعطاف‌پذیری است که ماده اولیه اصلی آن‌ها «پلی‌اتیلن سبک با چگالی کم» یا LDPE (Low-Density Polyethylene) به شمار می‌رود. نایلون چیست؟ پاسخش در ساختار مولکولی آن نهفته است. این ماده نوعی پلیمر گرمانرم (ترموپلاستیک) است که ساختار مولکولی «شاخه‌دار» دارد. این شاخه‌ها مانع از آن می‌شوند که زنجیره‌های پلیمری به‌صورت فشرده و منظم در کنار هم قرار بگیرند. نتیجه این ساختار، محصولی با چگالی پایین است که ویژگی‌های بارز آن شامل نرمی فوق‌العاده، شفافیت بالا و انعطاف‌پذیری قابل‌توجه می‌شود.

نایلکس چیست؟

در نقطه مقابل، «نایلکس» قرار دارد که از «پلی‌اتیلن سنگین با چگالی بالا» یا HDPE (High-Density Polyethylene) تولید می‌شود. نایلکس چیست؟ محصولی با ویژگی‌های کاملا متفاوت. ساختار مولکولی HDPE «خطی» و بدون شاخه‌های جانبی است. این نظم مولکولی به زنجیره‌های پلیمری اجازه می‌دهد تا بسیار نزدیک به یکدیگر قرار گرفته و ساختاری فشرده و «کریستالی» تشکیل دهند. همین فشردگی مولکولی، دلیل اصلی چگالی بالا، ظاهر خشک و مات، استحکام کششی فوق‌العاده و صدایی است که هنگام مچاله کردن تولید می‌کند. این ویژگی‌ها امکان تولید نایلکس در ضخامت‌های بسیار نازک را فراهم می‌کند که از نظر اقتصادی بسیار به‌صرفه است.

تفاوت نایلون و نایلکس

اگرچه در زبان عامیانه این دو واژه مترادف به نظر می‌رسند، اما تفاوت نایلون و نایلکس از جنبه‌های مختلفی قابل بررسی است که شناخت آن‌ها به خریدی هوشمندانه‌تر کمک می‌کند.

مقایسه ظاهری و حسی (شفافیت، نرمی و صدا)

ساده‌ترین راه برای تشخیص این دو، استفاده از حواس پنج‌گانه است. نایلون (ساخته شده از LDPE) ظاهری شفاف، براق و سطحی کاملا نرم و لطیف دارد. وقتی آن را در دست مچاله می‌کنید، صدای بسیار کمی از آن به گوش می‌رسد. در مقابل، نایلکس (ساخته شده از HDPE) خشک، زبر و مات است. به محض لمس یا مچاله کردن، صدای «خش‌خش» واضح و تیزی تولید می‌کند که مشخصه اصلی آن به شمار می‌رود. این تفاوت در مقاومت آن‌ها نیز دیده می‌شود؛ نایلکس در برابر کشش مقاوم‌تر است اما نایلون در برابر سوراخ شدن انعطاف بیشتری از خود نشان می‌دهد.

بررسی تفاوت در مواد اولیه و فرمولاسیون

یک نکته جالب در صنعت تولید نایلون و نایلکس این است که محصولی که ما به‌عنوان نایلکس می‌شناسیم، به‌ندرت از صددرصد پلی‌اتیلن سنگین (HDPE) خالص ساخته می‌شود. تولیدکنندگان حرفه‌ای برای بهینه‌سازی خواص محصول نهایی، معمولا از ترکیبی شامل حدود ۸۰ درصد HDPE و ۲۰ درصد LDPE استفاده می‌کنند. دلیل اصلی این ترکیب، بهبود «دوخت‌پذیری» است. HDPE خالص به‌سختی در دستگاه‌های دوخت حرارتی به هم متصل می‌شود و افزودن مقداری LDPE (ماده اولیه نایلون) این فرآیند را آسان‌تر کرده و دوختی محکم و قابل‌اطمینان در انتهای کیسه ایجاد می‌کند. این ترکیب همچنین از خشکی بیش از حد نایلکس می‌کاهد و کمی نرمی و شفافیت به آن می‌بخشد.

انواع نایلون و نایلکس

کلمه نایلون گاهی به‌صورت عمومی برای توصیف انواع مختلفی از پلاستیک‌های بسته‌بندی به کار می‌رود که هرکدام کاربرد تخصصی خود را دارند. دنیای نایلون‌ها بسیار گسترده‌تر از کیسه‌های ساده است و هر نوع برای کاربرد خاصی طراحی شده است. نایلکس نیز در اشکال مختلفی تولید می‌شود که هرکدام برای نیازی خاص طراحی شده‌اند.

نایلون شیرینگ (Shrink Wrap)

نایلون شیرینگ نوعی پلاستیک بسته‌بندی است که حساسیت بالایی به حرارت دارد. این محصول پس از قرار گرفتن دور کالا (مانند بسته‌های چندتایی آب‌معدنی یا کارتن‌ها)، در معرض هوای گرم (معمولا در تونل حرارتی) قرار می‌گیرد. در اثر حرارت، فیلم پلاستیکی به‌سرعت جمع شده و محصول را به‌صورت کاملا محکم و وکیوم‌شده در بر می‌گیرد.

نایلون استرچ (Stretch Film)

نایلون استرچ که اغلب از ماده LLDPE (پلی‌اتیلن سبک خطی) ساخته می‌شود، با شیرینگ تفاوت اساسی دارد. ویژگی اصلی استرچ، خاصیت کشسانی فوق‌العاده بالا و چسبندگی سطحی آن است که نیازی به حرارت ندارد. از این محصول عمدتا برای بسته‌بندی و مهار کردن بار روی پالت‌ها در انبارها و صنایع استفاده می‌شود تا از جابجایی و سقوط کالاها در حین حمل‌ونقل جلوگیری کند.

نایلون حباب دار (Bubble Wrap)

نایلون حباب دار یکی از مشهورترین و پرکاربردترین انواع محافظ‌های بسته‌بندی است. این محصول از دو لایه نایلون تشکیل شده که در یکی از آن‌ها حباب‌های هوا محبوس شده‌اند. این حباب‌ها به‌عنوان ضربه‌گیر عمل کرده و از کالاهای حساس و شکستنی مانند لوازم الکترونیکی، ظروف شیشه‌ای یا مبلمان در برابر آسیب‌های فیزیکی محافظت می‌کنند. اگر این سوال برایتان پیش آمده که نایلون حبابدار از کجا بخریم، این محصول در فروشگاه‌های لوازم بسته‌بندی، ابزارفروشی‌ها، فروشگاه‌های آنلاین و همچنین به‌صورت مستقیم از تولیدکنندگان در دسترس است.

نایلون وکیوم (Vacuum Bag)

نایلون وکیوم به‌طور تخصصی برای بسته‌بندی مواد غذایی طراحی شده است. در این روش، محصول (مانند گوشت، مرغ، آجیل یا سبزیجات) داخل کیسه قرار گرفته و هوای داخل آن به‌طور کامل توسط دستگاه مکیده می‌شود. حذف اکسیژن، فرآیند اکسیداسیون و رشد میکروارگانیسم‌ها را به شدت کند کرده و ماندگاری مواد غذایی را چندین برابر افزایش می‌دهد.

نایلون زیپ دار (Zip-lock Bag)

نایلون زیپ دار که با نام تجاری «زیپ کیپ» نیز شناخته می‌شود، کیسه‌ای پلاستیکی است که در قسمت دهانه دارای یک زیپ فشاری یا کشویی است. این ویژگی به مصرف‌کننده اجازه می‌دهد تا درب بسته را به دفعات باز و بسته کند. این قابلیت آن را برای نگهداری مواد غذایی در یخچال، مرتب‌سازی قطعات کوچک یا استفاده در سفر بسیار محبوب کرده است.

نایلون با ضخامت‌های ویژه

عبارت نايلون ۵۰۰ ميكرون به یک نوع خاص نایلون اشاره ندارد، بلکه ضخامت آن را مشخص می‌کند (۵۰۰ میکرون معادل نیم میلی‌متر است). این ضخامت بسیار بالا معمولا در نایلون‌های عریض صنعتی یا کشاورزی، مانند نایلون‌های گلخانه‌ای، کاربرد دارد. این نایلون‌ها اغلب دارای افزودنی‌های ضد اشعه فرابنفش (UV) هستند تا در برابر تابش مداوم خورشید مقاومت کرده و از گیاهان داخل گلخانه محافظت کنند.

تمایز نایلون و سلفون

مصرف‌کنندگان گاهی عبارت نایلون سلفون را به کار می‌برند، اما از نظر فنی، این دو کاملا متفاوت هستند. نایلون از پلی‌اتیلن (PE) ساخته می‌شود، درحالی‌که «سلفون» از ماده دیگری به نام پلی‌پروپیلن (PP) تولید می‌شود. سلفون‌ها شفافیت و شکنندگی بیشتری دارند (مانند بسته‌بندی چیپس یا ماکارونی) و صدای شکستن خاصی می‌دهند، درحالی‌که نایلون نرم و کشسان است.

نایلون شفاف برای مصارف عمومی

در نهایت، نایلون شفاف یک اصطلاح عمومی برای اشاره به LDPE استاندارد است که به‌عنوان نایلون بسته بندی برای مصارف عمومی مانند پوشش لباس در خشک‌شویی‌ها یا بسته‌بندی‌های ساده صنعتی به کار می‌رود.

نایلکس دسته دار (رکابی)

پرمصرف‌ترین نوع نایلکس، نایلکس دسته دار است که به «دسته رکابی» (T-Shirt Bag) شهرت دارد. این کیسه‌ها به دلیل استحکام بالا در برابر کشش و قیمت تمام‌شده پایین (به دلیل ضخامت کم)، گزینه اصلی فروشگاه‌ها، سوپرمارکت‌ها و میوه‌فروشی‌ها برای حمل کالاهای خریداری‌شده توسط مشتری هستند.

کیسه فریزر و کیسه زباله

ماده اولیه نایلکس (HDPE) گزینه اصلی برای تولید «کیسه فریزر» و «کیسه زباله» نیز به شمار می‌رود. برای کیسه فریزر، مقاومت خوب HDPE در دمای پایین و بهداشتی بودن آن (در صورت استفاده از مواد درجه یک) اهمیت دارد. برای کیسه زباله نیز، استحکام و قیمت پایین (که اغلب با استفاده از مواد بازیافته به دست می‌آید) آن را به بهترین گزینه برای نایلکس بسته بندی این مصارف تبدیل کرده است.

صفر تا صد تولید نایلون و نایلکس

فرآیند تبدیل دانه‌های ریز پلاستیک به رول‌های آماده، یک فرآیند صنعتی پیچیده و دقیق است.

گام اول: از گرانول تا خمیر مذاب

فرآیند تولید نایلون با مواد اولیه پتروشیمی به نام «گرانول» (دانه‌های ریز پلاستیک) آغاز می‌شود. این گرانول‌ها (چه LDPE برای نایلون و چه ترکیب HDPE/LDPE برای نایلکس) ابتدا با «مستربچ» (Masterbatch) که عامل ایجاد رنگ است، مخلوط می‌شوند. مخلوط مواد سپس وارد قیف (Hopper) دستگاه اصلی یعنی «اکسترودر» (Extruder) می‌شود. در داخل بدنه دستگاه، یک سیلندر مارپیچ قرار دارد که با چرخش خود و حرارت بالای المنت‌ها (بین ۱۰۰ تا ۳۵۰ درجه سانتی‌گراد)، گرانول‌های جامد را ذوب کرده و به یک خمیر مذاب یکدست تبدیل می‌کند.

گام دوم: فرآیند دمیدن (Blown Film) و رول شدن

خمیر مذاب با فشار از انتهای اکسترودر خارج شده و به یک قالب حلقوی‌شکل (Die) وارد می‌شود. مواد از این قالب به‌صورت یک لوله نازک و داغ به سمت بالا حرکت می‌کنند. همزمان، از مرکز قالب، هوا به داخل این لوله دمیده می‌شود. این کار لوله پلاستیکی را مانند یک بادکنک بزرگ کرده و «حباب» (Bubble) پلاستیکی را شکل می‌دهد. این فرآیند همزمان باعث نازک شدن و سرد شدن پلاستیک می‌شود. در بالای خط تولید، غلتک‌ها این حباب سرد شده را صاف و مسطح کرده و در نهایت آن را به‌صورت یک رول بزرگ می‌پیچند.

دستگاه‌های تولید نایلون و نایلکس

راه‌اندازی خط تولید به مجموعه‌ای از ماشین‌آلات نیاز دارد که هرکدام وظیفه مشخصی در فرآیند دارند.

قلب خط تولید: معرفی اکسترودر

اصلی‌ترین دستگاه نایلون سازی، «دستگاه اکسترودر فیلم دمشی» (Film Blowing Extruder) نام دارد. این دستگاه تولید نایلون وظیفه تبدیل مواد اولیه خام (گرانول) به محصول میانی (رول فیلم پلاستیکی) را بر عهده دارد. این دستگاه‌ها در انواع مختلفی مانند تک‌لایه یا سه‌لایه عرضه می‌شوند که بر کیفیت و کارایی محصول نهایی تاثیر مستقیم دارند.

ماشین‌آلات تکمیلی: دوخت، برش و پانچ

رول‌های تولید شده توسط اکسترودر، ماده اولیه برای کارگاه‌های «تبدیل» هستند. این رول‌ها وارد «دستگاه دوخت و برش» می‌شوند. این دستگاه لبه باز رول را با حرارت به هم می‌دوزد (مانند انتهای کیسه) و همزمان آن را در ابعاد مشخص برش می‌دهد. برای تولید کیسه‌های دسته‌دار، علاوه بر دوخت، به «دستگاه پانچ» نیاز است که شکل دسته (مثلا دسته رکابی) را روی پلاستیک برش می‌زند. بنابراین، یک خط تولید کامل، شامل اکسترودر، دستگاه چاپ (در صورت نیاز)، دستگاه دوخت و دستگاه پانچ می‌شود.

قیمت دستگاه‌های تولید نایلون و نایلکس

ورود به صنعت تولید نایلون و نایلکس نیازمند برآورد دقیق هزینه‌ها است.

برآورد هزینه راه‌اندازی خط تولید صنعتی در ۱۴۰۴

تعیین لیست قیمت دستگاه تولید نایلون و نایلکس به‌صورت دقیق دشوار است، زیرا قیمت به عرض دستگاه، تعداد لایه‌ها، کشور سازنده و نوسانات ارز بستگی دارد. راه‌اندازی یک خط تولید صنعتی کامل (شامل اکسترودر، دوخت و پانچ) به سرمایه‌گذاری سنگینی نیاز دارد. برآوردهای سال ۱۴۰۴ نشان می‌دهد که برای یک کارخانه با ظرفیت متوسط، سرمایه‌ای بالغ بر چند میلیارد تومان مورد نیاز است.

بررسی گزینه‌های اقتصادی (خانگی و دست دوم)

بسیاری به دنبال قیمت دستگاه تولید نایلون دسته دار خانگی هستند. باید توجه داشت که این دستگاه‌ها در واقع اکسترودر نیستند، بلکه دستگاه‌های «دوخت و برش» کارگاهی به شمار می‌روند. صاحبان این کسب‌وکارها، رول‌های آماده را به‌صورت کیلویی از تولیدکنندگان بزرگتر می‌خرند و در کارگاه خود فقط آن‌ها را به کیسه‌های نهایی تبدیل می‌کنند.

راهنمای بازار: خرید و فروش

پس از آشنایی با جنبه‌های فنی، نوبت به بازار خرید و فروش این محصولات می‌رسد.

نایلون و نایلکس را از کجا بخریم؟

برای خرید جزئی، این محصولات در اکثر فروشگاه‌ها در دسترس هستند. اما برای خرید نایلکس عمده یا نایلون، مراجعه به مراکز بورس و تولیدکنندگان ضروری است. در تهران، بازار «پله‌های نوروزخان» در خیابان ۱۵ خرداد، مرکز سنتی و تخصصی فروش انواع فیلم پلاستیکی است. همچنین منطقه «چهارراه مولوی» و «باقرشهر» به دلیل نزدیکی به کارخانه‌ها، به مراکز فروش مستقیم و بدون واسطه تبدیل شده‌اند.

نکات کلیدی هنگام خرید نایلون و نایلکس؛ تکی و عمده

مهم‌ترین نکته در خرید، تشخیص کیفیت مواد اولیه است.

هنر تشخیص: تفاوت درجه یک و درجه دوم

محصولات «درجه یک» از مواد اولیه نو و خالص پتروشیمی تولید می‌شوند، درحالی‌که محصولات «درجه دو» از مواد بازیافتی ساخته می‌شوند. برای مصارف بهداشتی مانند کیسه فریزر، استفاده از مواد درجه یک الزامی است، اما برای کیسه زباله، مواد درجه دو اقتصادی‌تر هستند. سه راه ساده برای تشخیص آن‌ها وجود دارد:

• شفافیت و ظاهر: محصول درجه یک کاملا شفاف و یکدست است. محصول درجه دو، کدر بوده و اگر آن را در مقابل نور بگیرید، رگه‌ها و لکه‌های تیره در آن دیده می‌شود.
• بو: محصول درجه یک تقریبا بی‌بو است. محصول درجه دو بوی تند و ناخوشایندی شبیه به پلاستیک سوخته می‌دهد.
• مقاومت و دوخت: دوخت ته کیسه‌های درجه یک محکم و یکنواخت است. کیسه‌های درجه دو اغلب دوخت ضعیفی دارند و به‌سرعت پاره می‌شوند.

توجه: قیمت‌ها برآوردی برای سال ۱۴۰۴ و برای خرید عمده (معمولا بالای ۱۰۰ کیلوگرم) است. قیمت نایلون دسته دار کیلویی به کیفیت مواد و هزینه‌های چاپ بستگی دارد. قیمت نایلون کیلویی عمده نیز مستقیما به قیمت روز مواد اولیه در بورس پتروشیمی وابسته است. تفاوت فاحش قیمت نایلکس درجه یک با کیسه زباله درجه دو، اهمیت تشخیص کیفیت مواد را هنگام خرید عمده نشان می‌دهد.

جمع‌بندی

دنیای نایلون و نایلکس بسیار گسترده‌تر از آن چیزی است که در نگاه اول به نظر می‌رسد. تفاوت کلیدی این دو محصول در ماده اولیه آن‌ها (LDPE نرم برای نایلون و HDPE خشک برای نایلکس) ریشه دارد که مستقیما بر ظاهر، حس و کاربرد نهایی تاثیر می‌گذارد. از نایلون حباب دار برای حفاظت از کالاهای شکستنی گرفته تا نایلکس‌های دسته‌دار برای حمل خرید روزانه، هر یک برای هدفی مشخص طراحی شده‌اند. برای مصرف‌کنندگان و خریداران عمده، مهم‌ترین مهارت، توانایی تشخیص محصول درجه یک (شفاف، بی‌بو و مقاوم) از محصولات بازیافتی (کدر، بدبو و ضعیف) است تا هم از هزینه‌های اضافی جلوگیری کنند و هم در مصارف بهداشتی، سلامت خود را به خطر نیندازند.